5-خرداد-1402, 23:13
مراتب زیاده
در صدق زیاده مراتب مختلفی وجود دارد که صدق زیاده بر آن‌ها از جهت وضوح و خفاء مختلف است.
مرتبه اول: زاید مصداق عنوان مزید فیه در مرکب ارتباطی باشد و قصد جزئیت نیز داشته باشد.
این از واضح‌ترین مصادیق صدق زیاده است. مرحوم حائری رحمه الله فرموده‌اند: قدر متیقن از «من زاد» همین مرتبه است یعنی «زاد فی صلاته صلاة» و لذا اگر زیاده در صلات کمتر از یک رکعت باشد، مشمول این حدیث نیست. شاهد آن این است که وقتی گفته می‌شود «زاد الله فی عمرک» یا «زاد فی اللبن» زاید خود عمر و لبن است و الا بر انداختن سنگ داخل لبن زیاده صدق نمی‌کند.
ولی منحصر دانستن صدق زیاده بر این مرتبه، درست نیست و لذا اگر شخصی در طواف هفت شوط و نیم طواف کند «زاد فی طوافه» صدق می‌کند در حالی که نیم شوط طواف نیست.
مرتبه دوم: جزء مسانخ با عمل باشد و قصد جزئیت نیز داشته باشد. مثل این که در نماز ایمائی به جای یک بار ایماء دو بار ایماء به رکوع کند که آن نیز عرفا مصداق زیاده است زیرا جزء مسانخ با همین نماز به قصد جزئیت همین نماز آورده شده است.
مرتبه سوم: جزء مسانخ بدون قصد جزئیت آورده شود. مثلا در نماز ایمایی، به قصد سجود تلاوت ایماء به سجود کند.
در این که بر این مرتبه نیزعرفا صدق زیاده کند برای ما روشن نیست و این یک فرد خفی است.
آیت الله سیستانی حفظه الله آن را مصداق زیاده می‌داند چون در نظر ایشان معیار صدق زیاده اتیان جزء مسانخ آن عمل است ولو قصد جزئیت نداشته باشد.
البته در روایت زراره امام علیه السلام در مقام تعلیل نهی از قرائت آیه سجده دار فرموده‌اند: «فَإِنَّ السُّجُودَ زِيَادَةٌ فِي الْمَكْتُوبَةِ»[1]. و ما با توجه به این روایت صدق زیاده بر این مرتبه را نیز می‌پذیریم. زیرا امام علیه السلام در این روایت فرد خفی از زیاده را توضیح می‌دهند که شخص با این که قصد جزئیت ندارد ولی جزء مسانخ این نماز را اتیان کرده است. و از این کشف می‌شود که مراد از نهی از زیاده در صلات اعم از این مرتبه است.
لذا به ضمیمه این روایت این مرتبه نیز مصداق زیاده است.
مرتبه چهارم: جزء مسانخ یک نماز دیگر که ماموربه این شخص نیست با قصد جزئیت، آورده شود. مثل این که در نماز ایستاده به قصد جزئیت ایماء به رکوع کند. یا در نماز عریانی که وظیفه او ایماء است به قصد جزئیت سجده کند.
بر این مرتبه نیز عرقا زیاده صدق می‌کند.
مرتبه پنجم: اتیان جزء مسانخ نماز‌های دیگر که ماموربه این شخص نیست بدون قصد جزئیت.
مثل این که در نماز ایستاده بدون قصد جزئیت ایماء به رکوع کند که آن جزء مسانخ این نماز نیست.
صدق زیاده بر این مرتبه بعید است و قدر میتقن از روایت «فان السجود زیاده فی المکتوبه» صورتی است که آن زیاده مسانخ با جزء صلاتی آن شخص است. لذا صدق زیاده بر رکوع جلوسی بدون قصد جزئیت در صلات قیامی نیز برای ما روشن نیست.
مرتبه ششم: اتیان جزء غیر مسانخ به قصد جزئیت.
مرحوم آقای خویی رحمه الله فرموده‌اند: زیاده بر آن صدق می‌کند زیرا صدق زیاده در مرکب ارتباطی متوقف بر قصد جزئیت است و مسانخت مهم نیست.
این بیان برای ما روشن نیست. لذا صدق زیاده عملیه بر چرخاندن انگشتر در رکوع به قصد جزئیت آن و همچنین صدق زیاده عملیه بر تقبیل حجر اسماعیل حتی به قصد جزئیت این که آن جزء طواف است، نیز به معنای زیاده در طواف نیست البته زیاده تشرعیه بر آن صدق می‌کند ولی بحث ما در زیاده علمیه است.
البته نماز نسبت به سایر اعمال یک امتیازی دارد و آن مشتکل بودن از مقولات غیر متسانخ مثل رکوع و سجود و قیام و غیر آن است و مقداری مستانخ بودن در نماز صدقش اسهل است لذا مسانخ بودن در نماز مقداری توسعه پیدا می‌کند و مثل طواف نیست که اجزای آن سنخیت بیشتری با هم دارند.
مرتبه هفتم: اتیان جزء غیر مسانخ بدون قصد جزئیت.
بر این مرتبه قطعا زیاده صدق نمی‌کند.
[1] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج3، ص318.
در صدق زیاده مراتب مختلفی وجود دارد که صدق زیاده بر آن‌ها از جهت وضوح و خفاء مختلف است.
مرتبه اول: زاید مصداق عنوان مزید فیه در مرکب ارتباطی باشد و قصد جزئیت نیز داشته باشد.
این از واضح‌ترین مصادیق صدق زیاده است. مرحوم حائری رحمه الله فرموده‌اند: قدر متیقن از «من زاد» همین مرتبه است یعنی «زاد فی صلاته صلاة» و لذا اگر زیاده در صلات کمتر از یک رکعت باشد، مشمول این حدیث نیست. شاهد آن این است که وقتی گفته می‌شود «زاد الله فی عمرک» یا «زاد فی اللبن» زاید خود عمر و لبن است و الا بر انداختن سنگ داخل لبن زیاده صدق نمی‌کند.
ولی منحصر دانستن صدق زیاده بر این مرتبه، درست نیست و لذا اگر شخصی در طواف هفت شوط و نیم طواف کند «زاد فی طوافه» صدق می‌کند در حالی که نیم شوط طواف نیست.
مرتبه دوم: جزء مسانخ با عمل باشد و قصد جزئیت نیز داشته باشد. مثل این که در نماز ایمائی به جای یک بار ایماء دو بار ایماء به رکوع کند که آن نیز عرفا مصداق زیاده است زیرا جزء مسانخ با همین نماز به قصد جزئیت همین نماز آورده شده است.
مرتبه سوم: جزء مسانخ بدون قصد جزئیت آورده شود. مثلا در نماز ایمایی، به قصد سجود تلاوت ایماء به سجود کند.
در این که بر این مرتبه نیزعرفا صدق زیاده کند برای ما روشن نیست و این یک فرد خفی است.
آیت الله سیستانی حفظه الله آن را مصداق زیاده می‌داند چون در نظر ایشان معیار صدق زیاده اتیان جزء مسانخ آن عمل است ولو قصد جزئیت نداشته باشد.
البته در روایت زراره امام علیه السلام در مقام تعلیل نهی از قرائت آیه سجده دار فرموده‌اند: «فَإِنَّ السُّجُودَ زِيَادَةٌ فِي الْمَكْتُوبَةِ»[1]. و ما با توجه به این روایت صدق زیاده بر این مرتبه را نیز می‌پذیریم. زیرا امام علیه السلام در این روایت فرد خفی از زیاده را توضیح می‌دهند که شخص با این که قصد جزئیت ندارد ولی جزء مسانخ این نماز را اتیان کرده است. و از این کشف می‌شود که مراد از نهی از زیاده در صلات اعم از این مرتبه است.
لذا به ضمیمه این روایت این مرتبه نیز مصداق زیاده است.
مرتبه چهارم: جزء مسانخ یک نماز دیگر که ماموربه این شخص نیست با قصد جزئیت، آورده شود. مثل این که در نماز ایستاده به قصد جزئیت ایماء به رکوع کند. یا در نماز عریانی که وظیفه او ایماء است به قصد جزئیت سجده کند.
بر این مرتبه نیز عرقا زیاده صدق می‌کند.
مرتبه پنجم: اتیان جزء مسانخ نماز‌های دیگر که ماموربه این شخص نیست بدون قصد جزئیت.
مثل این که در نماز ایستاده بدون قصد جزئیت ایماء به رکوع کند که آن جزء مسانخ این نماز نیست.
صدق زیاده بر این مرتبه بعید است و قدر میتقن از روایت «فان السجود زیاده فی المکتوبه» صورتی است که آن زیاده مسانخ با جزء صلاتی آن شخص است. لذا صدق زیاده بر رکوع جلوسی بدون قصد جزئیت در صلات قیامی نیز برای ما روشن نیست.
مرتبه ششم: اتیان جزء غیر مسانخ به قصد جزئیت.
مرحوم آقای خویی رحمه الله فرموده‌اند: زیاده بر آن صدق می‌کند زیرا صدق زیاده در مرکب ارتباطی متوقف بر قصد جزئیت است و مسانخت مهم نیست.
این بیان برای ما روشن نیست. لذا صدق زیاده عملیه بر چرخاندن انگشتر در رکوع به قصد جزئیت آن و همچنین صدق زیاده عملیه بر تقبیل حجر اسماعیل حتی به قصد جزئیت این که آن جزء طواف است، نیز به معنای زیاده در طواف نیست البته زیاده تشرعیه بر آن صدق می‌کند ولی بحث ما در زیاده علمیه است.
البته نماز نسبت به سایر اعمال یک امتیازی دارد و آن مشتکل بودن از مقولات غیر متسانخ مثل رکوع و سجود و قیام و غیر آن است و مقداری مستانخ بودن در نماز صدقش اسهل است لذا مسانخ بودن در نماز مقداری توسعه پیدا می‌کند و مثل طواف نیست که اجزای آن سنخیت بیشتری با هم دارند.
مرتبه هفتم: اتیان جزء غیر مسانخ بدون قصد جزئیت.
بر این مرتبه قطعا زیاده صدق نمی‌کند.
[1] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج3، ص318.
