اشتراک لفظی واژۀ «وضع» در اصطلاح اصولیین و لغویین

[مسعود عطار منش]

معمولاً وضع، به معنای «تخصیص اللفظ بالمعنی» دانسته شده است؛ اما محقق خراسانی در صدد اشکال به تعریف دارج در کلمات قوم است. ایشان می­خواهد بفرماید شما از یک سو وضع را به معنای تخصیص لفظ برای معنا می­دانید اما از سوی دیگر آن را به دو قسم تعیینی و تعیّنی تقسیم می­کنید و حال آن که این دو رویکرد با هم سازگاری ندارد چون در وضع تعیّنی تخصیص در کار نیست بلکه لفظ به صورت خودکار و ناخودآگاه به معنا اختصاص می­یابد در نتیجه ما باید در تعریف وضع مفهوم اختصاص را درج کنیم نه مفهوم تخصیص.

به نظر می­رسد واژۀ وضع در اصطلاح اصولیین و لغویین مشترک لفظی است. این واژه گاهی به معنای تخصیص بکار می­رود که به دو قسم تعیینی و تعیّنی تقسیم­پذیر نیست. اما گاهی وضع به معنای اختصاص پیدا کردن بکار می­رود که به دو قسم تعیینی و تعیّنی تقسیم­پذیر است. بنابراین اینکه محقق خراسانی تقسیم­پذیری وضع، به دو قسم را مفروض گرفتند و بر اساس آن فرمودند وضع به معنای اختصاص است ادعایی بلا دلیل است. بله در جایی که وضع به دو قسم تقسیم شود، لزوماً به معنای اختصاص است اما دلیلی ندارد همه­جا این تفسیم دوگانه را مفروض دانسته و وضع را به معنای اختصاص بدانیم.
درس خارج اصول جلسۀ 1 مورخ 3مهر1402