9-دي-1402, 09:16
درس خارج اصول جلسۀ 11 مورخ 18 مهر 1402
مرحوم شهید صدر در تبیین حقیقت استعمال میفرمایند ما سه گونه اراده داریم:1- ارادۀ اسعمالی-2-ارادۀ تفهیمی-3- ارادۀ جدی.
مرحوم شهید صدر در تبیین حقیقت استعمال میفرمایند ما سه گونه اراده داریم:1- ارادۀ اسعمالی-2-ارادۀ تفهیمی-3- ارادۀ جدی.
حقیقت ارادۀ استعمالی
ایشان میفرمایند وقتی انسان لفظ را به کار میبرد حتی اگر در مقام افهام معنا هم نباشد، ارادۀ استعمالی شکل گرفته است؛ پس ارادۀ استعمالی تابع قصد افهام نیست. ایشان در توضیح ارادۀ استعمالی میفرمایند متکلم لفظی را اراده کرده است که این لفظ دال بر معنا است هر چند متکلم قصد دلالتگری آن را نداشته باشد ولی همین مقدار که این لفظ دال بر معنا باشد برای شکلگیری ارادۀ استعمالی کافی است؛ پس در نظر ایشان، ارادۀ تکلم به لفظ دال، همان ارادۀ استعمالی است.
حقیقت ارادۀ تفهیمی
گاهی فراتر از تکلم به لفظ دال، قصد تفهیم معنا به مخاطب نیز وجود دارد که به آن ارادۀ تفهیمی اطلاق میشود.
حقیقت ارادۀ جدّی
در مرحلۀ بعد یک سری اهداف نوعیه در هنگام استعمال وجود دارد که گاهی متکلم به هنگام استعمال، تحقق آن هدف نوعیه را در نظر دارد.
مثلاً به هنگام طلب، یک ارادهای در نفس طالب ایجاد شده که سبب بکار گیری صیغۀ طلبیه شده است؛ گاهی استعمال صیغۀ طلبیه با طلب واقعی همراه است که هدف نوعیۀ صیغۀ طلبیه بوده و ارادۀ جدی نام دارد.
یا مثلاً در اخبارات، گاهی متکلم، افهام یک واقعه به مخاطب را در نظر دارد که به آن ارادۀ جدی میگویند؛ اما گاهی در مقام شوخی و هزل بوده و قصد جدّی برای ایجاد اعتقاد برای مخاطب را ندارد؛ البته مراد از اعتقاد، اعتقاد مخاطب به معتقد بودن گوینده است ولو اعتقاد به خارجیت داشتن واقعۀ مخبر عنه پیدا نکند.
یا مثلاً جملات استفهامیه، نوعاً به هدف استفهام حقیقی شکل میگیرد که ارادۀ جدی نام دارد؛ اما گاهی به هدف استفهام حقیقی نبوده و هدف از آن، اموری دیگر غیر از استفهام حقیقی هستند.
این تحلیلی است که مرحوم شهید صدر برای مراحل اراده مطرح نمودهاند.
مرحوم شهید صدر همچنین میفرمایند در همان مرحلۀ اول که گوینده، لفظ را به کار میبرد و لفظ، دال بر معنا میشود، این دلالت استعمالی همان دلالت وضعیه است و مراحل بعدی، مراحل دیگری است که به دلالتگرهای دیگری نیازمند است؛ پس آن دلالتی که مستقیماً از وضع سرچشمه میگیرد دلالت استعمالی است.