ضابطه تشخیص اقل و اکثر و دوران امر بین تعیین و تخییر

[Payam_Khajei]

در دوران امر بین اقل و اکثر اگر من اقل را بیاورم بعض واجب را آوردم قطعا اما حالا ممکن است این بعض واجب ناقص باشد، چون اکثر واجب باشد این اقل می‌‌شود ناقص؛ اما بعض واجب را آورده ام، در دوران امر بین تعیین و تخییر اگر من آن غیر محتمل التعیین را بیاورم و فی علم الله آن محتمل التعیین واجب باشد هیچ چیزی از واجب را نیاوردم، مثلا نمی‌دانم مولا گفته اکرم زیدا یا گفته اکرم زیدا او عمرا، دوران امر بین تعیین و تخییر است، اگر من بروم عمرو را اکرام کنم چه بسا اکرام زید واجب تعیینی باشد و یک سر سوزنی از واجب را نیاوردم، او می‌‌شود دوران امر بین تعیین و تخییر.

و لذا مثل آقای سیستانی هم که در دوران امر بین تعیین و تخییر احتیاطی هستند چون معتقدند علم اجمالی داریم یا احدهما واجب است یا این فرد معینا واجب است و این علم اجمالی منحل نمی‌شود، علم اجمالی مردد است که متعلقش احد الفعلین است، اکرم احدهما یا متعلقش زید است: اکرم زیدا، ‌علم اجمالی داریم عنوان احدهما واجب است یا عنوان زید اکرامش واجب است ، و این علم اجمالی منحل نیست، و عقلا باید احتیاط کنیم، اصل برائت هم می‌‌گویند در اطراف علم اجمالی جاری نمی‌شود. [البته نظر خود استاد شهیدی در بحث دوران امر بین تعیین و تخییر، برائت از وجوب تعیین است. ر.ک جلسه 44 صلات 1402]

اما در اقل و اکثر نه، اقل علی‌ای حال واجب است بالاخره ‌اقل مسلم واجب است اکثر به نظر مشهور مجرای برائت می‌‌شود.

[سؤال: آیا این بیان در اقل و اکثر ارتباطی هم می آید؟ جواب:] در اقل و اکثر ارتباطی هم ما بخشی از واجب را انجام دادیم ولی چون ناقص است کالعدم است، اما بخشی از واجب را انجام دادیم. به نظر عرفی لااقل، حالا مشهور این‌جور فرق می‌‌گذارند و واقعا این مقدار فرق درست است، ‌شما اگر اکرام زید و عمرو واجب ارتباطی باشد فقط زید را اکرام کنید مجزی نیست حتی وجوب اکرام زید هم ساقط نمی‌شود چون گفته بود اکرم زیدا و عمرا فی یوم واحد پس یک روز دیگر باید هم زید را اکرام کنی هم عمرو را ولی وقتی امروز زید را اکرام می‌‌کنی بخشی از واجب را آوردی، منتها چون ناقص آوردی مجزی نیست. این فرق می‌‌کند که بروی بکر را اکرام کنی. حالا شما اگر می‌‌خواهید بحث اصول را ادامه بدهید بله آخرش به این نتیجه می‌‌رسیم که همه جا برائت جاری است چون اقل و اکثر هم اگر اکتفا به اقل کنی به قول آقای خوئی شاید اصلا مصداق واجب نباشد چون فاقد شرط است شرطش بنا بر این‌که اکثر واجب باشد این است که در ضمن اکثر باشد. ما می‌‌خواهیم بگوییم مشهور چه می‌‌گویند ما که نظر نهایی را که نمی‌خواهیم بگوییم.

 

* خارج فقه 5 دی 1402