20-بهمن-1402, 22:54
باسْمه تعالي
صوم بعض‌الیوم
مرحوم وحید بهبهانی فرمودند که صیام بعض الیوم معنی ندارد[1]. ولی ما موارد متعددی داریم که شارع صیام بعض‌الیوم را هم صوم دانسته‌است:
مثال اول: صوم مسافر
مسافری که قبل از زوال به وطن می‌رسد را نمی‌توانیم بگوییم: «روزه است»؛ چون روزه بر مسافر حرام است.
در آن بحث از مکاسب که «اجازه آیا کاشف است یا ناقل؟ یا نقل حکمی؟»، ما تقریری کردیم که اجازه هیچ‌کدام از این سه نبود؛ روی آن مبنا، اینجا را هم راحت می‌توانیم جواب بدهیم؛ چون اینجا امور اعتباری است، در دو زمان با دو غرض، اعتبارِ در زمان واحد، مر دو وضع را، محال نیست، انقلاب ما مضی هم لازم نمی‌آید. ساعت هشت صبح، شارع او را «لاصائم» اعتبار کرده‌بوده، حالا که به وطن رسید و نیت صوم کرد، حالا در ظرف آینده، شارع او را در همان ظرف گذشته صائم اعتبار می‌کند، محال هم نیست؛ چون اعتبار، برای اغراض حکیمانه است. این، همان مبنایی است که در کشف و نقل هم گفتیم.
مثال دوم: صوم حائض
درباره‌ی حائض که چیزی خورده و در روز پاک می‌شود، روایت فرموده: «تُتِمُّ صومها»[2]؛ اینجا مشکل‌تر است. ولی اینجا مورد اتفاق است که این تعبیر، مجازی است؛ چون روزه نیست. لذا باید قضا کند.
مثال سوم: صوم ساهی
مشکل‌تر از این، آن جایی است که ساهی چطور روزه است؟ پس صوم، امساک از اکل و شرب نیست، امساک از «اکل و شرب عمدی» است؛ چون وقتی افطار عمدی می‌کند، واقعاً صائم است.
همین حرف را درباره‌ی همان حائض هم می‌توانیم بزنیم؛ صوم عبارت است از امساک از مفطرات، در فرض وجود شرایط وجوب صوم. و حائض، شرایطش را نداشته، پس مفطری که مبطل صوم است را مرتکب نشده‌است و درنتیجه حقیقتاً صائم است نه مجازاً.
مثال چهارم: تکرر کفارات
در بحث «تکرر کفارات» محقق ثانی فرمودند: بعد از افطار عمدی، امر به اتمام صوم، همچنان باقی است. طبق این مبنا، صوم عبارت است از امساک در هر لحظه؛ مثل امر استغراقی در تمام لحظات از تمام مفطرات[3]. بنابراین حتی اگر عمداً هم بخورد، باز صائم است؛ چون «صوم کل الیوم» برای او صادق است.
نتیجه: معقول‌بودن صوم بعض‌الیوم
با توجه به مثال‌هایی که گذشت، صوم بعض‌الیوم هم معقول بوده و از نظر شارع، صوم است. بنابراین روایاتی که می‌گوید: «اگر هلال را در روز دیدی، روزه بگیر.»، منظورشان لزوماً این نیست که: «ماه رمضان، از فردا شروع می‌شود.»، بلکه ممکن است از همان روز شروع بشود و مراد آن روایات، صوم بعض‌الیوم باشد.
این مطلب، برگرفته از درس استاد مفیدی در جلسه۲۵(شنبه۱۱آذر۱۴۰۲) از درس خارج فقه ایشان با موضوع «رؤیت هلال» است.
[1]- مع أنّ الصوم حقيقة في الكفّ المعهود من ابتداء الفجر إلى الغروب، و ظاهر في ذلك. فالأمر بإنشاء الصوم بعد الرؤية في غاية الظهور في أنّ المراد غدا. و امتداد وقت نيّة الصوم إلى الزوال في بعض الأحوال لايقتضي وجود صوم بعض اليوم، بل الإجماع و الأخبار ظاهران في كون المكلّف صائما في مجموع اليوم لا في بعضه، و المعصوم عليه السّلام أمر في تلك الأخبار بنفس الصوم لا بإيجاد نيّته. الرسائل الفقهية (للوحيد البهبهاني)؛ ص: 120
[2]- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ أَصْبَحَتْ صَائِمَةً فِي رَمَضَانَ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ حَاضَتْ قَالَ تُفْطِرُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ رَأَتِ الطُّهْرَ أَوَّلَ النَّهَارِ قَالَ تُصَلِّي وَ تُتِمُ صَوْمَهَا وَ تَقْضِي. وسائل الشيعة، ج10، ص: 229
[3]- احتمال دیگر: امساک از «مفطرات جایزه». مقرر
صوم بعض‌الیوم
مرحوم وحید بهبهانی فرمودند که صیام بعض الیوم معنی ندارد[1]. ولی ما موارد متعددی داریم که شارع صیام بعض‌الیوم را هم صوم دانسته‌است:
مثال اول: صوم مسافر
مسافری که قبل از زوال به وطن می‌رسد را نمی‌توانیم بگوییم: «روزه است»؛ چون روزه بر مسافر حرام است.
در آن بحث از مکاسب که «اجازه آیا کاشف است یا ناقل؟ یا نقل حکمی؟»، ما تقریری کردیم که اجازه هیچ‌کدام از این سه نبود؛ روی آن مبنا، اینجا را هم راحت می‌توانیم جواب بدهیم؛ چون اینجا امور اعتباری است، در دو زمان با دو غرض، اعتبارِ در زمان واحد، مر دو وضع را، محال نیست، انقلاب ما مضی هم لازم نمی‌آید. ساعت هشت صبح، شارع او را «لاصائم» اعتبار کرده‌بوده، حالا که به وطن رسید و نیت صوم کرد، حالا در ظرف آینده، شارع او را در همان ظرف گذشته صائم اعتبار می‌کند، محال هم نیست؛ چون اعتبار، برای اغراض حکیمانه است. این، همان مبنایی است که در کشف و نقل هم گفتیم.
مثال دوم: صوم حائض
درباره‌ی حائض که چیزی خورده و در روز پاک می‌شود، روایت فرموده: «تُتِمُّ صومها»[2]؛ اینجا مشکل‌تر است. ولی اینجا مورد اتفاق است که این تعبیر، مجازی است؛ چون روزه نیست. لذا باید قضا کند.
مثال سوم: صوم ساهی
مشکل‌تر از این، آن جایی است که ساهی چطور روزه است؟ پس صوم، امساک از اکل و شرب نیست، امساک از «اکل و شرب عمدی» است؛ چون وقتی افطار عمدی می‌کند، واقعاً صائم است.
همین حرف را درباره‌ی همان حائض هم می‌توانیم بزنیم؛ صوم عبارت است از امساک از مفطرات، در فرض وجود شرایط وجوب صوم. و حائض، شرایطش را نداشته، پس مفطری که مبطل صوم است را مرتکب نشده‌است و درنتیجه حقیقتاً صائم است نه مجازاً.
مثال چهارم: تکرر کفارات
در بحث «تکرر کفارات» محقق ثانی فرمودند: بعد از افطار عمدی، امر به اتمام صوم، همچنان باقی است. طبق این مبنا، صوم عبارت است از امساک در هر لحظه؛ مثل امر استغراقی در تمام لحظات از تمام مفطرات[3]. بنابراین حتی اگر عمداً هم بخورد، باز صائم است؛ چون «صوم کل الیوم» برای او صادق است.
نتیجه: معقول‌بودن صوم بعض‌الیوم
با توجه به مثال‌هایی که گذشت، صوم بعض‌الیوم هم معقول بوده و از نظر شارع، صوم است. بنابراین روایاتی که می‌گوید: «اگر هلال را در روز دیدی، روزه بگیر.»، منظورشان لزوماً این نیست که: «ماه رمضان، از فردا شروع می‌شود.»، بلکه ممکن است از همان روز شروع بشود و مراد آن روایات، صوم بعض‌الیوم باشد.
این مطلب، برگرفته از درس استاد مفیدی در جلسه۲۵(شنبه۱۱آذر۱۴۰۲) از درس خارج فقه ایشان با موضوع «رؤیت هلال» است.
[1]- مع أنّ الصوم حقيقة في الكفّ المعهود من ابتداء الفجر إلى الغروب، و ظاهر في ذلك. فالأمر بإنشاء الصوم بعد الرؤية في غاية الظهور في أنّ المراد غدا. و امتداد وقت نيّة الصوم إلى الزوال في بعض الأحوال لايقتضي وجود صوم بعض اليوم، بل الإجماع و الأخبار ظاهران في كون المكلّف صائما في مجموع اليوم لا في بعضه، و المعصوم عليه السّلام أمر في تلك الأخبار بنفس الصوم لا بإيجاد نيّته. الرسائل الفقهية (للوحيد البهبهاني)؛ ص: 120
[2]- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ أَصْبَحَتْ صَائِمَةً فِي رَمَضَانَ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ حَاضَتْ قَالَ تُفْطِرُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ رَأَتِ الطُّهْرَ أَوَّلَ النَّهَارِ قَالَ تُصَلِّي وَ تُتِمُ صَوْمَهَا وَ تَقْضِي. وسائل الشيعة، ج10، ص: 229
[3]- احتمال دیگر: امساک از «مفطرات جایزه». مقرر
