«تقریر» تعارض ادله

[احمدرضا]

بسمه تعالی
1395/6/27
موضوع: تعارض/مقدمات /مقدمه یکم: تعریف تعارض
خلاصه مباحث گذشته:
مرحوم محقق نائینی دو ادعا در مقام داشتند.
1. خاص قرینه بر عام است و لو اینکه از عام اظهر نباشد.
2. خاص در جایی که قطعی باشد تخصصا بر عام مقدم است و اگر از جهتی ظنی باشد حاکم است بر عام.
کلام در ادعای نخست ایشان تمام شد، و بحث رسید به بررسی ادعای دوم ایشان.
 
مرحوم نائینی در خاصی که از هر جهتی قطعی است فرمود تخصصا مقدم است بر عام، با صدور خاص یقین داری که حجیت اصالة الظهور در ناحیه عام منتفی است.
و اما در خاصی که از یک جهت ظنی است، فرموده­اند: حاکم است بر عام، چون اصالة الظهور در ناحیه خاص به خاطر آنکه از یک جهت ظنی در کار است ادعاءً علم به قرینه است و علم ادعائی موضوع اصالة الظهور در ناحیه عام را ادعاء مرتفع می­کند. و تفصیل مرحوم شیخ اعظم قدس سره نادرست است.
و گذشت شیخ انصاری در جایی که خاص از جهتی ظنی باشد تفصیل داده است بین مبنای اصل عدم قرینه و مبنای ظن نوعی، ایشان خاص را با مبنای اصل عدم قرینه حاکم می­دانند و با مبنای ظن نوعی وارد می­دانند.
نکته:
ظاهر عبارت مرحوم نائینی آن است نتیجه تخصیص و حکومت یک چیز است اما سیاقت­ها و لسان­ها فرق می­کند.
لسان خاص و عام با هم رابطه تخصیص دارند. لسان خاص تصرف نمی­کند، ادعایی ندارد بلکه دلیل حجیت ظهور خاص حاکم است بر دلیل حجیت ظهور در عام. لسان «لاتکرم العلماء الفساق» هیچ تصرفی ندارد، ادعایی ندارد، بدون تصرف موضوع «اکرم العلماء» را ضیق می­کند، اما «لاربا بین الوالد و الولد» اگر دلیل حجیتش هم نباشد لسان تصرف دارد. لفظ از مولا گاهی به لسان حکومت صادر می­شود و گاهی بدون حکومت که نام آن مخصص عام و مقید مطلق است.
آنچه حاکم است اصالة الظهور در ناحیه خاص است که حاکم است بر اصالة الظهور در ناحیه عام، نه آنکه خود خاص حاکم باشد بر عام.
مناقشه یکم بر بیان حکومت: اختصاص حکومت به ادله لفظی(سید صدر و روحانی)
مرحوم سید محمد باقر صدر و مرحوم روحانی:حکومت دلیلی بر دلیل دیگر مختص ادله لفظی است، و در محل کلام دلیل حجیت اصالة الظهور در ناحیه عام و دلیل حجیت اصالة الظهور در ناحیه خاص سیره عقلا است و سیره بنای عملی است و حکومت در بنای عملی معنا ندارد.
نظیر این اشکال در حکومت دلیل حجیت خبر ثقه بر ادله حرمت عمل به گمان مطرح است، دلیل حجیت خبر ثقه سیره عقلا است و سیره عقلا بنای عملی عقلا است و حکومت بنای عملی بر دلیل لفظی «إن الظن لایغنی من الحق شیئا» معنا ندارد.
جواب: اختصاص نداشتن حکومت به الفاظ طبق تعریف نائینی (نظر تحقیق)
حکومت در نظر مرحوم نائینی دو قسم است؛ 1. حکومت شارحیه 2. حکومتی که مجرد تصرف دلیل در دلیل دیگر است. حکومت قسم دوم نیاز به لفظ ندارد، حاکم ممکن است دلیل لبی همچون سیره باشد اما چون تصرف می­کند در موضوع یا حکم دلیل دیگر لذا موضوع خطاب شارع یا حکم آن را می­تواند مرتفع کند، و این همان حکومت است.
موضوع خطاب شارع در «ان الظن لایغنی من الحق شیئا» ظن می­باشد و سیره عقلا دلیل است بر علم بودن خبر ثقه و این سیره در عین حال که لفظ نیست اما با امضاء شارع ادعاء موضوع حرمت عمل به ظن را مرتفع می­کند.
در محل بحث موضوع حجیت اصالة العموم شک در عموم است، مکلف شک دارد که آیا مولا از خطاب عموم را اراده کرده است یا نه؟ در اینجا اگر خاص صادر شود ـ و بحث آن گذشت که نزد همه فقها خاص مقدم و مورد عمل است ـ سیره عقلا مفید علم ادعایی به مراد مولا است و ادعاء رافع شک است. و حاکم و محکوم هر دو غیر لفظند.
مناقشه دوم بر بیان حکومت: شک مورد اماره، نه موضوع آن
اصالة العموم طبق رأی شریف مرحوم محقق نائینی از امارات است و ایشان شک را موضوع برای آن نمی­داند، بلکه شک را مورد اماره می­داند.
جواب یکم: نادرستی موردن بودن شک برای اماره (نظر تحقیق)
مورد بودن شک برای اماره نادرست است، بلکه شک موضوع اماره می­باشد چه در اصالة الظهور در ناحیه عام و چه در حجیت قول مجتهد مثلاً. موضوع دلیل «فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون» شک است، در جایی که علم ندارید به سراغ اهل علم بروید، موضوع این دلیل مطلق باشد معنا ندارد، اهمال ممکن نیست، لامحالة مقید به شک است.
جواب دوم: حکومت تصرف در مورد (نظر تحقیق)
با غمض عین از جواب یکم و پذیرش مورد بودن شک برای اماره، باز مناقشه مردود است، حکومت فقط تصرف دلیل در موضوع دلیل دیگر نیست، حکومت عبارت است تصرف دلیل، در دلیل دیگر، چه در موضوعش چه حکمش یا موردش و در نتیجه دلیل دیگر را اسقاط کند.
مناقشه سوم بر بیان حکومت: مجرد ادعا (سید صدر)
حکومت دلیل حجیت اصالة الظهور در خاص بر دلیل حجیت اصالة الظهور در عام مجرد ادعا است.
تقریب مذکور موجب تقدم دلیل خاص نیست تا چه برسد به حکومت آن! کما اینکه موضوع اصالة الظهور در عام شک است و دلیل حجیت اصالة الظهور خاص آن را مرتفع می­کند، همچنین از طرف عکس نیز صحیح است که بگوییم موضوع اصالة الظهور در خاص شک است و دلیل حجیت اصالة الظهور در عام شک را مرتفع می­کند.
جواب: (نظر تحقیق)
در نظر تحقیق، مناقشه مذکور از پی نبردن به کنه بیان محقق نائینی است. مرحوم محقق نائینی ابتدا اصل تقدم دلیل خاص را مسلم دانست و در توجیه آن به بیان حکومت متمسک شد.
تعارضی بین عام و خاص نیست و عام از دایره تعارض خارج است و خاص مقدم است! و این مسلم است. فرض مسأله جایی است که تقدم خاص مسلم است حال سخن در کیفیت و ملاک تقدم است! آیا به ملاک اظهریت است که مرحوم شیخ و آخوند فرمودند یا به دیگر ملاک؟
نظر شریف مرحوم محقق نائینی آن است که در فروضی که خاص از جهتی ظنی است حاکم است بر عام، خاص ادعاء موضوع عام را منتفی می­سازد. و این حکومت بین نفس خاص و عام نیست بلکه بین دلیل حجیت خاص و بین دلیل حجیت عام، و نه حکومت شارحیه، بلکه حکومت تصرفیه.
وجه عمل به ظهور: اصل عدم قرینه یا ظن نوعی!
مرحوم شیخ اعظم بین مبنای اصل عدم قرینه و مبنای ظن نوعی تفصیل داد.
حال وجه عمل عقلا به ظهور از چه جهت است آیا از جهت عدم قرینه است یا از جهت افاده ظن نوعی است؟
تفصیل بین امور معاد و معاش (نائینی)
مرحوم محقق نائینی می­فرمایند حق تفصیل است.
رفتار عقلا در امور مربوط به نظام تکوین فرق می­کند با رفتارشان در امور مربوط به نظام عبودیت.
در جایی که عقلا به دنبال رسیدن به واقع هستند ملاک حجیت ظهور، اصالة عدم قرینه است. و در جایی که دنبال حجت هستند ملاک حجیت ظهور ظن نوعی است.
برای اینکه بدانند قیمت کالا گران است یا نه ـ که از امور واقعی است ـ به ظن نوعی اکتفا نمی­کنند باید قرینه را با اصل نفی کنند تا عمل کنند. اما برای اینکه نماز واجب این است یا نه، به ظن نوعی اکتفا می­کنند.
مباحث را ملاحظه بفرمایید.