«تقریر» احکام اموات/تکفین

[احمدرضا]

95/09/30

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: احکام اموات/نماز میّت / مسائل
 
مسأله 11: استحباب خواندن نماز میّت به جماعت
مسألة 11: يستحب إتيان الصلاة جماعة‌ و الأحوط بل الأظهر اعتبار اجتماع شرائط الإمامة فيه من البلوغ و العقل و الإيمان و العدالة و كونه رجلا‌ للرجال و أن لا يكون ولد زنا بل الأحوط اجتماع شرائط الجماعة أيضا من عدم الحائل و عدم علو مكان الإمام و عدم كونه جالسا مع قيام المأمومين و عدم البعد بين المأمومين و الإمام و بعضهم مع بعض.‌[1]
در این مسأله، مرحوم سیّد، چند مطلب را بیان فرموده است. مطلب أوّل، استحباب نماز جماعت. مطلب دوم، حال که مشروع است، آیا شرایط نماز جماعت فرائض را دارد یا نه؛ که فرمود (بل الأظهر الأظهر إجتماع شرائط الإمامة).
در بحث نماز جماعت، در مثل عروه، دو نوع شرایط را ذکر کرده‌اند؛ یکی شرایط امام جماعت؛ و دیگری، شرایط خود امام جماعت؛ ما این تعبیر را عوض می‌کنیم و به جای آن، می‌گوئیم یکی شرایط امام جماعت است، و دیگری شرایط ایتمام است. مرحوم سیّد در اول، أظهر گفته است؛ و بعد ترقّی کرده است که در اینجا هم باید شرایط امامت را داشته باشد؛ و شرایط امام جماعت، عبارت هستند از بلوغ، عقل، عدالت، و مرد بودن امام در جماعتی که مردها حضور دارند، و اینکه ولد الزنا نباشد. و بعد ترقّی کرده در شرایط الجماعت و ایتمام، فرموده أظهر این است که شرایط ایتمام را هم داشته باشد؛ (عدم حائل، عدم علوّ امام جماعت) ولی در یک مثال، خلط شده است؛ اینکه فرموده است و عدم کونه جالسا، که این مثال، مربوط به جماعت نمی‌شود. در بحث نماز جماعت، این را به عنوان یکی از شرایط امام آورده است (القائد لا القائم). شاید وجه اینکه مرحوم سیّد در اینجا، این مثال را در قسم دوم آورده است، از این جهت نیست که آن را از شرایط ایتمام می‌داند، چون اینجا دلیل نداشته و از باب احتیاط است، در قسم دوم آورده است؛ که همه این مواردی که در قسم دوم، ذکر شده‌اند، دلیل خاصی ندارند. مهم نبوده که این مثال، از شرایط امام باشد یا نباشد، مهم این است که دلیل قاصر است؛ لذا آن را در این قسم آروده است. عدم بعد بین امام و مأمومین و همچنین بین خود مأمومین، از شرایط جماعت است. مرحوم سیّد در شرایط امامت، فتوی داده است؛ و در شرایط جماعت، و یک شرط امام جماعت، احتیاط کرده است.
مطلب أوّل: استحباب جماعت در نماز میّت
اما الأول، فرموده مستحب است که نماز میّت، به جماعت خوانده شود.
مرحوم خوئی[2] فرموده دلیلی بر استحباب جماعت، نداریم. روایاتی که ما را به جماعت ترغیب می‌کند، یا در خصوص نماز یومیّه است؛ و یا اگر به نحو مطلق است، در مورد نماز است؛ و نماز میّت، نماز نیست. و روی همین اساس، می‌گوید که آن شرایط را هم ندارد.
بحثی که در اینجا مهم است، آیا نماز میّت ، نماز است و اطلاقات جماعت و شرایط الجماعه، شاملش می‌شود، یا اینکه نماز نیست؟ این بحث را هم برای حکم اول (یستحب إتیان الصلاة جماعة)، هم برای حکم دوم (شرایط امام جماعت) و هم حکم سوم (شرایط ایتمام) به آن نیاز داریم.
مرحوم خوئی، فرموده که نماز میّت، نماز نیست؛ چون با توجه به اینکه در روایات داریم که (لا صلاة إلّا بطهور) و اینکه در نماز میّت، طهور نیست، کشف می‌کنیم که نماز میّت، نماز نیست؛ و اگر نماز بود، باید در آن، طهارت شرط بود.
روایاتی داریم که فرموده در نماز میّت، طهور شرط نیست؛ که در آنها به همین جهتی که مرحوم خوئی فرموده است، اشاره کرده است. مثل معتبره یونس بن یعقوب: «وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْجِنَازَةِ - أُصَلِّي عَلَيْهَا عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ- فَقَالَ نَعَمْ إِنَّمَا هُوَ تَكْبِيرٌ وَ تَسْبِيحٌ وَ تَحْمِيدٌ وَ تَهْلِيلٌ الْحَدِيثَ».[3] اینکه فرموده (انما هو تکبیر و تسبیح و تحمید و تهلیل)، یعنی نماز نیست. کلّ این روایت، را مرحوم صاحب وسائل در باب 21، آورده است. «وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ‌ الْجِنَازَةِ - أُصَلِّي عَلَيْهَا عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ- فَقَالَ نَعَمْ إِنَّمَا هُوَ تَكْبِيرٌ وَ تَسْبِيحٌ - وَ تَحْمِيدٌ وَ تَهْلِيلٌ- كَمَا تُكَبِّرُ وَ تُسَبِّحُ فِي بَيْتِكَ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ».[4] و همچنین روایت هفتم همین باب 21: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِي الْعِلَلِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: إِنَّمَا جَوَّزْنَا‌ الصَّلَاةَ عَلَى الْمَيِّتِ بِغَيْرِ وُضُوءٍ- لِأَنَّهُ لَيْسَ فِيهَا رُكُوعٌ وَ لَا سُجُودٌ- وَ إِنَّمَا هِيَ دُعَاءٌ وَ مَسْأَلَةٌ - وَ قَدْ يَجُوزُ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ وَ تَسْأَلَهُ عَلَى أَيِّ حَالٍ كُنْتَ- وَ إِنَّمَا يَجِبُ الْوُضُوءُ فِي الصَّلَاةِ الَّتِي فِيهَا رُكُوعٌ وَ سُجُودٌ».[5] با توجه به اینکه در این روایات دیگر، فرموده نماز سه ثلث است، (ثلث طهور و ثلث رکوع و ثلث سجود) فهمیده می‌شود اگر در موردی اینها نبود، نماز نیست؛ و در این روایات، اشاره کرده است که نماز میّت، هیچ کدام از اینها را ندارد.
و لکن در ذهن ما نماز میّت، هم نماز است؛ در این همه روایات، حضرت عنوان نماز میّت را به کار می‌برد؛ و در سؤال سائل هم نماز میّت بر آن اطلاق شده است؛ و اینکه بگوئیم از باب تسامح و عنایت است، امر بعیدی است. ما می‌گوئیم نماز یعنی دعا، و اصل معنای لغویش هم تذلّل و تخضّع است؛ ولی کیفیّت آن فرق دارد؛ آنی که ما در تعریف نماز داریم، این است که (الصلاة أوّله التکبیر و آخر التسلیم)؛ اینکه ایشان تمسّک کرده به (لا صلاة إلّا بطهور) و (لا صلاة إلّا برکوع و لا صلاة الا بسجود) اینها نفی صلاة کلّی نمی‌کند؛ و می‌گوئیم (لا صلاة الّا بفاتحة الکتاب) هم داریم، که نمی‌توان گفت نمازی که فاتحة الکتاب ندارد، نماز نیست. اینها در حقیقت می‌خواهد اهتمام را برساند، می‌خواهد بگوید که اینها ارکان هستند، و مهم هستند؛ باید برویم سراغ روایاتی که نماز را تعریف کرده است؛ اتفاقا همین عبارت (أوله التکبیر و آخره التسلیم ) را امام (علیه السلام) بر نماز میّت، تطبیق کرده است. در باب دوم صلاة الجنازه، لسان روایات، همان لسان تعریف نماز است؛ هم روایت معتبره، و هم روایت غیر معتبره، به این مضمون داریم که تکبیر اُولی در نماز میّت، برای استفتاح نماز است؛ و تکبیر آخری، هم به منزله تسلیم است. «وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ: الصَّلَاةُ عَلَى الْجَنَائِزِ- التَّكْبِيرَةُ الْأُولَى اسْتِفْتَاحُ الصَّلَاةِ- وَ الثَّانِيَةُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ - وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ - وَ الثَّالِثَةُ الصَّلَاةُ عَلَى النَّبِيِّ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) - وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَ الثَّنَاءُ عَلَى اللَّهِ - وَ الرَّابِعَةُ لَهُ وَ الْخَامِسَةُ يُسَلِّمُ - وَ يَقِفُ مِقْدَارَ مَا بَيْنَ التَّكْبِيرَتَيْنِ- وَ لَا يَبْرَحُ حَتَّى يُحْمَلَ السَّرِيرُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ».[6] و در ادامه فرموده که تکبیر پنجم، سلام نماز است. و در روایت یازدهم هم همین جور دارد، و بعد فرموده (و تُسلِّم) که سلام هم بگوید. «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَى الْمَيِّتِ- فَقَالَ تُكَبِّرُ- ثُمَّ تَقُولُ إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ - إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ - يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ‌ وَ آلِ مُحَمَّدٍ - وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- كَمَا صَلَّيْتَ وَ بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ - وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ - اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى إِمَامِ الْمُسْلِمِينَ- اللَّهُمَّ عَبْدُكَ فُلَانٌ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ- اللَّهُمَّ أَلْحِقْهُ بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ (صلّی الله علیه و آله و سلّم)- وَ افْسَحْ لَهُ فِي قَبْرِهِ- وَ نَوِّرْ لَهُ فِيهِ وَ صَعِّدْ رُوحَهُ- وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَكَ خَيْراً لَهُ- وَ أَرْجِعْهُ إِلَى خَيْرٍ مِمَّا كَانَ فِيهِ- اللَّهُمَّ عِنْدَكَ نَحْتَسِبُهُ فَلَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ - وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ اللَّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَكَ- (اللَّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَكَ) - تَقُولُ هَذَا كُلَّهُ فِي التَّكْبِيرَةِ الْأُولَى- ثُمَّ تُكَبِّرُ الثَّانِيَةَ - وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ عَبْدُكَ فُلَانٌ- اللَّهُمَّ أَلْحِقْهُ بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ (صلّی الله علیه و آله و سلّم)- وَ افْسَحْ لَهُ فِي قَبْرِهِ- وَ نَوِّرْ لَهُ فِيهِ وَ صَعِّدْ رُوحَهُ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ- وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَكَ خَيْراً لَهُ- وَ أَرْجِعْهُ إِلَى خَيْرٍ مِمَّا كَانَ فِيهِ- اللَّهُمَّ عِنْدَكَ نَحْتَسِبُهُ- فَلَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ- اللَّهُمَّ عَفْوَكَ اللَّهُمَّ عَفْوَكَ- تَقُولُ هَذَا فِي الثَّانِيَةِ وَ الثَّالِثَةِ وَ الرَّابِعَةِ- فَإِذَا كَبَّرْتَ الْخَامِسَةَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ - اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ- وَ أَلِّفْ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ - وَ تَوَفَّنِي عَلَى مِلَّةِ رَسُولِكَ - اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا- الَّذِينَ سَبَقُونا بِالْإِيمانِ- وَ لا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا - رَبَّنا إِنَّكَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ - اللَّهُمَّ عَفْوَكَ اللَّهُمَّ عَفْوَكَ وَ تُسَلِّمُ».[7]
ما می‌گوئیم باید سراغ (الصلاة أوله التکبیر و آخره التسلیم) رفت، که اینها را هم بر مقام تطبیق کرده است؛ و در بعض روایاتی که فرموده وضو شرط نیست، تعلیل کرده است، به اینکه این نماز، صلاتی که رکوع دارد، نیست. در بعض روایات که بعنوان مؤیّد برای ایشان آوردیم، فرموده که نماز میّت، نماز رکوع دار نیست، نه اینکه اصل نماز بودن را نفی بکند. مثل حدیث هفتم باب 21، أبواب صلاة الجنازه. که در جمله (وَ إِنَّمَا يَجِبُ الْوُضُوءُ فِي الصَّلَاةِ الَّتِي فِيهَا رُكُوعٌ وَ سُجُودٌ) تثبیت می‌کند این هم نماز است.
این همه روایاتی که در سؤال سائلین به آن، اطلاق نماز کرده‌اند، و در لسان أئمه (علیهم السلام) عنوان نماز آمده است، بعید است بگوئیم همه اینها تسامحی و مجاز است؛ و حقیقت نیست. وجهی ندارد که اینها را بر استعمالات مجازی و تنزلی حمل بکنیم. مضافاً که یک مؤیّداتی هم که تثبیت می‌کند این نماز است، وجود دارد؛ مثل اینکه نماز بلا طهور هم عرفاً، نماز است، خیلی‌ها فتوی می‌دهند، و خیلی‌ها هم احتیاط وجوبی می‌کنند؛ که در ذهنشان این است که نماز، صدق می‌کند. روی این حساب که وقتی نماز را بر این، تطبیق می‌کنیم. أضف إلی ذلک، اگر کسی جرأت بکند و بگوید آنجائی که عاجز از رکوع است و اشاره می‌کند، حقیقةً رکوع نیست، ولی نماز هست، که آنها هم مقوِّم نماز نیستند، طهور هم مقوِّم، نماز نیست، در فرض اختیار، طهور مقوِّم نماز است؛ اما در فرض اضطرار، مقوِّم نماز نیست.
اگر گفتیم که نماز میّت هم نماز است؛ ادامه بحث تمام است. جماعت در آن، مستحب است؛ چون روایاتی که ترغیب به جماعت در نماز واجب می‌کند، مطلق است، و شامل این هم می‌شود. ما در اینکه اطلاقات جماعت، شامل نماز میّت بشود، می‌گوئیم بعید نیست.
حال اگر کسی اطلاقات را قبول کرد، می‌گوید خوب جماعت در نماز میّت، مستحب است. دیگر نه در اصلش، و نه در شرایطش، هچ مشکلی ندارد. اما اگر کسی مثل مرحوم حکیم و مرحوم خوئی، اطلاقات را قبول نکرد؛ و گفت این، صلات نیست؛ و احکام نماز، شاملش نمی‌شود؛ باید بحث کرد که أوّلاً: آیا اصل جماعت، در این نماز، مشروع هست، یا اصل مشروعیّت جماعت هم گیر دارد؛ و ثانیاً: آیا جماعت در این نماز، مستحب است، یا مستحب نیست.
اما اصل مشروعیّت جماعت در نماز میّت، لا ریب فیه؛ اوّلاً: روایات، صلّوا علی مواتکم، از جهت جماعت و فرادی، خواندن نماز، اطلاق دارند. ثانیاً: اگر این اطلاق را قبول نکردید، سیره مسلمین بر این بوده که آن را به جماعت می‌خواندند. ثالثاً: اگر سیره را قبول نکنید، رورایات متواتره داریم که اگر شخص به تکبیر اول نرسید، و به تکبیر دوم یا سوم یا چهارم رسید، وظیفه او چیست؛ که در آن روایات، فرض کرده نماز میّت را به نحو جماعت؛ و از آن سؤالات جواب داده است.
لذا جواز جماعت، بلا اشکال است. کما اینکه فرادی خواندن هم بلا اشکال است؛ صلّوا علی موتاکم، اطلاق دارد. بعض روایات ضعیف السند هم داریم که سؤال می‌کند آیا می‌
اما اینکه جماعت مستحب است یا نه؛ مرحوم خوئی فرموده دلیل لفظی بر استحباب جماعت نداریم؛ دلیل فقط همین اجماع و تسالم است.
ما در جواب ایشان، دو حرف داریم؛ أوّلاً: مرحوم حکیم[8] فرموده از همین روایاتی که سؤال می‌کند به تکبیر اول نرسیدم؛ کفایت می‌کند که استحباب را بفهمیم؛ البته مرحوم حکیم این را بیان نکرده است، ما اینجور بیان می‌کنیم، چون در ارتکاز متشرّعه این است که جماعت، أفضل از فرادی است؛ وقتی از حضرت سؤال می‌کند، و حضرت أحکام جماعت را بیان می‌کند؛ همانطور که می‌فهمیم جماعت، مشروع است، أفضلیت هم فهمیده می‌«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) خَيْرُ الصُّفُوفِ فِي الصَّلَاةِ الْمُقَدَّمُ- وَ خَيْرُ الصُّفُوفِ فِي الْجَنَائِزِ الْمُؤَخَّرُ- قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِمَ قَالَ صَارَ سُتْرَةً لِلنِّسَاء».[9] اینکه صفوف و نماز میّت را تشبیه به سایر موارد می‌کند؛ که آنجا خیرش، اول است؛ و اینجا آخر است؛ به ذهن عرف می‌زند که فرقش، فقط در همین جهت است؛ و از جهات دیگر، فرقی ندارد. وجه این را هم بیان کرده است که چون در نماز میّت، به جهت ازدحام و شلوغی، زن و مرد با هم مخلوط می‌«مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: إِنَّ النِّسَاءَ كُنَّ يَخْتَلِطْنَ بِالرِّجَالِ فِي الصَّلَاةِ عَلَى الْجَنَائِزِ- فَقَالَ النَّبِيُّ (صلّی الله علیه و آله و سلّم) أَفْضَلُ الْمَوَاضِعِ فِي الصَّلَاةِ عَلَى الْمَيِّتِ- الصَّفُّ الْأَخِيرُ فَتَأَخَّرْنَ إِلَى الصَّفِّ الْأَخِيرِ- فَبَقِيَ فَضْلُهُ عَلَى مَا ذَكَرَهُ (علیه السلام)».[10]
در ذهن ما این است، که و لو از اطلاقات جماعت، قطع نظر بکنیم؛ مضافا به وجود اجماع و تسالم و سیره بر اینکه نماز جماعت، مستحب است؛ در استحباب جماعت، شک و ریبی، وجود ندارد؛ و همچنین از روایاتی که فرموده صف أخیر در نماز میّت، أفضلیّت دارد، استشمام می‌
این مسأله‌ای که عرض کردیم، ثمره مهمّه در فرع اول، ندارد. زیرا چه نماز میّت، نماز باشد یا نماز نباشد، به جماعت خواندن آن، مستحب است. ثمره مهم این بحث، در ادامه بحث است؛ که آیا شرایط نماز جماعت، در اینجا هم هست یا شرایط نماز جماعت در مورد نماز میّت نیست؟ که اگر گفتید نماز است، اطلاقات شرایط نماز جماعت، در اینجا هم معتبر است؛ (و یعتبره فیها ما یعتبر فی الصلاة الجماعة فی سایر الفرائض). و اما اگر گفتید که نماز میّت، نماز نیست؛ نمی‌توان به اطلاقات، تمسّک کرد؛ و باید از یکی یکی این شرایط، بحث کرد. که بعضی از آنها، دلیل دارد، و بعضی، دلیل ندارد؛ از جمله آنهائی که دلیل دارد، این است که ولد الزنا نباشد، و عاقل باشد. «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: خَمْسَةٌ لَا يَؤُمُّونَ النَّاسَ عَلَى كُلِّ حَالٍ- الْمَجْذُومُ وَ الْأَبْرَصُ وَ الْمَجْنُونُ- وَ وَلَدُ الزِّنَا وَ الْأَعْرَابِيُّ».[11] و همچنین گفتنی نیست که مجنون، امام جماعت باشد.
و نسبت به شرط ایمان، مرحوم خوئی[12] فرموده که علی القاعده است؛ چون نمازش باطل است؛ و معنی ندارد که به نماز باطل، اقتداء بکنند. اینکه در عبارتش دارد که سیّد متعرّض این شرط، نشده است؛ می‌گوئیم متعرّض شده است (و الایمان).
سؤالی که در اینجا مطرح است، این است کسانی که می‌گویند عمل آنها صحیح است؛ و لکن قبول نیست؛ به چه دلیل، شرط جماعت این باشد که ایمان داشته باشد.
که در جواب این سؤال، می‌گوئیم درست است که ما یک آیه و روایتی نداریم، و لکن و لو عملشان، صحیح است؛ ولی نمی‌توانند امام جماعت باشند. (کما فی الصبی).
 

---

[1] - العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج‌1، صص: 424‌ - 423.
[2] - موسوعة الإمام الخوئي؛ ج‌9، صص: 208 – 207 (و هل الجماعة مستحبة في صلاة الميِّت أو أنها كالصلاة فرادى؟ لم نقف على رواية تدلنا على استحبابها في المقام. و يمكن الاستدلال على استحبابها مضافاً إلى الإجماع المدعى على مشروعيتها بالارتكاز، لأن الجماعة بعد ما كانت مشروعة فهي مستحبة بالارتكاز عند المتشرعة.نعم لا يمكن الاستدلال على استحبابها في صلاة الجنائز بما ورد من استحباب الصلاة جماعة و أنها كأربعة و عشرين صلاة منفردة أو خمسة و عشرين، و في بعضها إنها تعادل ثواب أربعة و عشرين صلاة فرادى و هي أيضاً صلاة واحدة فيكون ثوابها معادلًا لثواب أربعة و عشرين صلاة فرادى، و إنما لا يمكن الاستدلال بها في المقام‌ لأنها وردت في الجماعة في الصلاة و لا صلاة إلّا بطهور، و صلاة الميِّت ليست بصلاة حقيقية لعدم اعتبار الطهور و الركوع و السجود فيها).
[3] - وسائل الشيعة؛ ج‌3، ص: 89، باب7، أبواب صلاة الجنازه، ح2.
[4] - وسائل الشيعة؛ ج‌3، صص: 111 - 110، باب21، أبواب صلاة الجنازه، ح3.
[5] - وسائل الشيعة؛ ج‌3، صص: 112 - 111، باب21، أبواب صلاة الجنازه، ح7.
[6] - وسائل الشيعة؛ ج‌3، ص: 65، باب2، أبواب صلاة الجنازه، ح10.
[7] - وسائل الشيعة؛ ج‌3، صص: 66 - 65، باب2، أبواب صلاة الجنازه، ح11.
[8] - مستمسك العروة الوثقى؛ ج‌4، ص: 224 (أما ما يدل على استحبابها فلم أقف عليه في النصوص و إن تواترت في بيان أحكامها. و لعل هذا المقدار كاف في الدلالة عليه، و لا سيما بملاحظة استحباب كلية الجماعة في الصلاة. فلاحظ).
[9] - وسائل الشيعة؛ ج‌3، ص: 121، باب29، أبواب صلاة الجنازه، ح1.
[10] - وسائل الشيعة؛ ج‌3، ص: 121، باب29، أبواب صلاة الجنازه، ح2.
[11] - وسائل الشيعة؛ ج‌8، ص: 325، باب15، أبواب صلاة الجماعة، ح5.
[12] - موسوعة الإمام الخوئي؛ ج‌9، ص: 208 (لا ينبغي الشبهة في اعتبار الإيمان في الإمام في صلاة الجنائز، لأن عمل المخالف باطل و غير مقبول، و لا معنى للائتمام في العمل الباطل بوجه و إن لم يتعرض الماتن (قدس سره) له).