عدم وثاقت احمد بن هلال عبرتایی

[سید رضا حسنی]

با تشکر. به مناسبتی که در همین ایام نیز استاد به عدم وثاقت احمد بن هلال عبرتایی اشاره کردند، خالی ازفایده نیست که خلاصه ای از مطالب کتاب قبسات من علم الرجال را در این جا در محضر دوستان قرار دهم؛ (سید محمد رضا سیستانی نیز مانند استاد قائل به عدم وثاقت اوست، ولی دقت در زمان صدور روایات او را امری لازم می داند«اینکه قبل از انحراف او صادر شده اند یا بعد از انحراف وی»:

6. أحمد بن هلال عبرتایی

اختلاف در مورد او بسیار است. او از اصحاب امامین عسگریین علیهما السلام است. در زمان حیات نایب دوم امام زمان از دنیا رفته است، می گفتند که اصول معروفه شیعه را روایت می کرده است، در نایب دوم امام زمان شک کرد لکن شک او از باب انکار و حسادت معلوم نیست باشد شاید به دلیل تحقیق بیشتر بوده است زیرا تأکید داشته که به یقین نرسیده ام و نص صریحی ندیده ام. خلاصه اینکه اگر منحرف هم بوده باشد در زمان غیبت صغری بوده است لذا کلام نجاشی که او را منحرف درزمان امام عسگری می دانست صحیح نیست. بسیار زاهد بوده است لذا ترسیده می شد که تشکیک او در نایب دوم موجب انحراف مردم شود لذا پیام های سنگینی از جانب امام زمان بر علیه او صادر شد، از جمله صوفی متصننع. اینکه برخی ادعای غلو و نصب او را مطرح کرده اند بی دلیل است.

سه مبنا در وثاقت یا ضعف او:

1. وثاقت او مطلقا، قبل از انحراف و بعد از آن.  سید خویی به دلیل تعبیر نجاشی که گوید صالح الروایۀ یعرف منها و ینکر، ایشان گوید با صالح الروایه وثاقت را می فهمیم و با ذیل نیز تنافی ندارد زیرا صفت حدیث است. أقول: یعرف منها و ینکر گاهی برای تضعیف راوی به کار می رود کما اینکه نجاشی در مورد خیلی ها این کار را کرده است بنابراین تهافتی بین صدر و ذیل است. از  طرفی نیز به قرائنی تصحیف در این نسخه را احتمال می دهیم لرا اعتمادی بر صالح الروایۀ نیست و وثاقتش را نمی توان از این طریق ثابت دانست.

البته ایشان در رجال کامل الزیارات نیز آمده است که علی المبنی است.

2. وثاقت قبل از انحراف لا بعده

شیخ طوسی در عده اینگونه اختیار کرده است. ما در صورت اثبات صغری اصل این تفصیل گفتن را قبول داریم که می توان گفت ولی اشکال صغروی است زیرا تغییر عقیده یک دفعه ای نیست و طول زمن می برد، ثانیا: اگر ما علم پیدا کردیم که بعد از انحراف احتراز از کذب ندارد دیگر تشخیص روایات قبل و بعد از انحراف او سخت است. لذا اعتماد به روایات در این گونه موارد مشکل است.

3. عدم ثبوت وثاقت حتی قبل از انحراف

جمع کثیری از أعلام قائلند. أدله ی آن ها عبارتند از:

-         ابن ولید استثناء کرده است در استثناء از رجال نوادر الحکمۀ و شیخ صدوق نیز موافقت کرده است.

-         شیخ صدوق و شیخ طوسی در برخی از کلمات او را مجروح و غیر قابل اعتماد دانسته اند.

-         علامه توقف ابن غضائری رااز نقل احادیث او مطرح کرده است مگر در مواردی که حسن بن محبوب از او نقل کند.

بنابراین ادله ی قول سوم نزد ما تمام است و دلیل قول اول نیز مخدوش بود، اگر قول اول تمام باشد با این قول سوم تعارض می کند.

نکته:

در مورد این راوی می توان با تحقیقات تاریخی کشف کرد که عمده روایات او در حال استقامت بوده است:

او در سال 267 فوت کرده است، امام عسگری علیه السلام در سال 260 فوت کرده است. یعنی کلا هفت سال دو نایب را درک کرده است، او مشکلی در مورد نایب اول که نداشته، اصل مشکلش در نایب دوم بوده است، که خیلی کم از اواخر عمرش مانده بوده است بنابراین می توان گفت که غالب روایات او در زمان استقامت بوده است. لذا بعید است که کلام صدوق و شیخ و ابن غضائری را حمل بر بعد از استقامتش کنیم. خلاصه اینکه عدم وثاقت اونتیجه گرفته می شود.