امکان اثبات حق شفعه با تمسک لاضرر

[مسعود عطار منش]

این نکته را توجه بفرمایید که امتنانی بودن برخی از قوانین شرعی به معنای این نیست که در آن مصلحت مکلف لحاظ شده است چون به این معنا تمام احکام شرع می تواند امتنانی باشد و حال آنکه آقایان علما امتنانی بودن را تنها در برخی از قضایا همچون حدیث رفع یا حدیث لا ضرر یا قاعده نفی حرج و مانند آن مطرح فرموده اند. پس باید دید مقصود ایشان از امتنان چیست؟
‌ بعید نیست مقصود آقایان از امتنان این باشد که یک قضیه شرعی به صدد آن است که به یک نحوی تکلیف را از دوش مکلف بردارد ‌و یک نحوه رخصت برای او ایجاد کند. همانطور که پیداست این معنای خاص از امتنان بر حدیث رفع یا قاعده نفی حرج صدق می‌کند اما بر حدیث لاضرر تنها زمانی صدق می‌کند که آن را به معنای نفی حکم ضرری یا نفی حکم به لسان نفی موضوع یا مانند آن بدانیم و بگوییم مقصود شارع از نفی حکم ضرری این بوده که با تکالیف خود، مکلف را به ضرر نیندازد و تحمل ضرر که یک سنگینی و ثقلی برای مکلف دارد را بر او تحمیل نکند اما اگر همچون مرحوم شیخ الشریعه لاضرر را به معنای حرمت اضرار دانستیم اتفاقا شارع مقدس می خواهد با تحریم اضرار، رخصت را برداشته و برای مضار کلفت ایجاد کند لذا این امتنانی که در این مباحث مطرح است بر این دیدگاه صدق نمیکند.
با جستجوی سریعی که در کلمات مرحوم شیخ الشریعه انجام دادم نیز ادعای امتنانی بودن را در کلامشان ندیدم.