تفاوت بین فرد نادر و متفاهم عرفی در شمول اطلاق

[علی آمنی]

 دو مطلب نباید خلط شود. یک مطلب آن که آیا اطلاق فرد نادر را می گیرد یا خیر؟ ما می گوییم شامل فرد نادر هم می شود. مثلا وقتی مولی می گوید اکرم العلماء، عالمی که دو متر و ده سانت قد دارد را هم شامل می شود. اطلاق فقط فرد غالب را نمی گیرد بلکه شامل فرد نادر هم می شود. مطلب دیگر این است که متفاهم عرفی مانع از تمسک به اطلاق است. یعنی اگر متفاهم عرفی از غَسل، غَسل با آب مطلق است، شما نمی توانید به اطلاق غَسل تمسک کنید و همه موارد غَسل، اعم از اینکه با آب مطلق باشد یا با آب مضاف باشد را داخل در مصادیق غَسل بدانید و یا در روایت حکم بن حُکَیم صیرفی، متفاهم عرفی از إصابة بول، إصابة بول به بعض دست است، دیگر نمی توان گفت که روایت اطلاق دارد و شامل اصابة به تمام دست و بعض دست می شود، که بخواهیم بگوید روایت حکم بن حکیم ناظر به علم تفصیلی به نجاست است و در این فرض هم حضرت می فرمایند که اگر دستش عرق کرد و  به صورتش یا لباسش اصابت کرد، حتی با وجود علم تفصیلی صورت و لباس نجس نمی شود.
یا مثلا در متفاهم عرفی روایات  در بحث آب مضاف چون متفاهم عرفی در حد دیگهای بزرگ و غیره بوده است دیگر نمی توان با تمسک به اطلاق این روایات نجاست مطلق مضافها حتی مانند مخازن پتروشیمی و گاز و نفت را ثابت کرد ولی  اطلاق این روایات فرد نادر آن زمان که دیگهای بزرگ عشایر جنوب عراق مانند اطراف کوفه که در مراسمات بزرگ قبائل گاهی از آن استفاده می شده است را هم شامل می شود.
بنابراین نکته مهم در اخذ به اطلاق این است که ما توجه کنیم که در صورتی می توان به اطلاق اخذ کرد که متفاهم عرفی در عصر صدور نباشد اما این به این معنی نیست که اطلاق شامل فرد نادر در زمان صدور نشود و این دو مساله با هم منافاتی ندارد. (جلسه 24 فقه تاریخ 1401/8/2)