جمع شدن قطع با امکان خلاف و جمع نشدن آن با احتمال خلاف

[مخبریان]

اگر کسی قطع به عدالت زید داشته باشد، احتمال نمی‌دهد که زید فاسق باشد. اگر احتمال داده شود که قطع خلاف واقع باشد یا احتمال داده شود که زید فاسق باشد، قطع به عدالت زید وجود ندارد. پس قطع با احتمال خلاف قابل جمع نیست؛ و این به خاطر ساختار ذهنی بشر و خلقت آن است. خداوند می‌توانست انسان را به گونه‌ای خلق نماید که احتمال خلاف با قطع در ذهنش جمع شود.

اما قطع با امکان خلاف جمع می‌شود؛ مثلاً اگر از کسی که قطع به عدالت زید دارد، پرسیده شود آیا امکان دارد که زید عادل نباشد، می‌گوید که بله؛ چنین چیزی امکان دارد یا اگر پرسیده شود که آیا امکان دارد که قطع شما خلاف واقع باشد، پاسخ می‌دهد که بله چنین چیزی ممکن است [چون از عادل نبودن زید یا از مخالف واقع بودن قطع ما، استحاله‌ای لازم نمی‌آید، این امور، اموری ممکن هستند و با قطع جمع می‌شوند]

معنای امکان خلاف این است که اگر قطع با واقع مطابق نباشد، محالی لازم نمی‌آید. فاسق بودن زید امر محالی نیست، پس ممکن است و این امکان با قطع به عدالت او تغییری نمی‌کند. پس قطع با امکان خلاف جمع می‌شود.


تنها در یک مورد است که بین قطع انسان و امکان خلاف جمع نمی‌شود: در قطع به استحاله: در قطع به استحاله، احتمال عدم استحاله داده نمی‌شود، امکان عدم استحاله هم وجود ندارد. چون امکان عدم استحاله با امکان استحاله ملازم است و امکان با استحاله جمع نمی‌شود. [ممکن و محال قسیم هم هستند]

____________________________________

برگرفته از دروس خارج اصول فقه استاد سید محمود مددی، مباحث قطع، جلسهٔ ۳، ۸ شهریور ۱۴۰۱.