28-دي-1402, 15:29
درس خارج اصول جلسۀ 13 مورخ 22 مهر 1402
در معانی بیان اصطلاحی داریم به نام کنایه. اصطلاح کنایه به دو شکل تفسیر شده است:
در معانی بیان اصطلاحی داریم به نام کنایه. اصطلاح کنایه به دو شکل تفسیر شده است:
1- یک تفسیر از کنایه مربوط به مثال «زید کثیر الرماد» است. این مثال از قبیل مجاز در کلّ جمله است. ما یک مجاز در کلمه داریم که مثلاً کلمۀ اسد را در معنای رجل شجاع به کار میبریم. اما یک موقع یک ترکیب را در معنای مجازی به کار میبریم که «زید کثیر الرماد» از همین قبیل است. ما ترکیب «کثیر الرماد» را در معنای سخاوتمند به کار میبریم چون کثرت رماد، با مهماننوازی و کثرت طبخ غذا تلازم داشته و موجب زیادی خاکستر میشود. در این مثال متکلم خود کثرت رماد را اراده نکرده است یعنی نمیخواهد بگوید خاکستر خانۀ زید زیاد است بلکه به دلیل تلازم نوعی کثرت رماد با سخاوت، این ترکیب را در این معنا به کار میبرد. این تفسیر از کنایه که مجاز ترکیبی است به لحاظ جوهری با مجاز در کلمه تفاوت چندانی ندارد.
2- تفسیر دیگر از کنایه آن است که متکلم لفظ را در معنای حقیقی یا مجازی استعمال میکند و هدفش آن است که از آن معنا عبور نموده و به معنای دیگری برسد. به عنوان مثال وقتی پدری به فرزند خود میگوید «از خواب بیدار شو؛ طلوع خورشید نزدیک است»؛ پدر با به کار بردن این جمله، میخواهد از این معنا عبور نموده و به معنای دیگری در ورای آن همچون «قضا شدن نماز» یا «رسیدگی به کار دیگری که موعدش طلوع آفتاب است» برسد. در این مثال «طلوع خورشید نزدیک است» در معنای خودش استعمال شده است اما غرض متکلم مجرد اخبار از این پدیدۀ آسمانی نیست؛ بلکه قصد دارد از این معنا عبور نموده و در طول معنای اول، معنای دوم را به مخاطب تفهیم کند. پس ارادۀ تفهیمی طولی به این معنا است که ابتداء یک معنا و در طول آن معنای دیگر اراده میشود. گاهی این غرض تفهیمی اوسع از معنای مستعملفیه است؛ یعنی یک غرض تفهیمی اولیه دارد و یک غرض تفهیمی نهائی دارد.