1-فروردين-1403, 16:45
باسمه تعالی
در اصول‌الفقه این مطلب را منقح کرده‌اند که: «در جمله‌ی شرطیه، وقتی شرط، محقِّق موضوع باشد مثل «إن رُزقتَ ولدا فاختنه»، جمله‌ی شرطیه مفهوم ندارد.». یکی دیگر از مواردی که شرط مفهوم ندارد ولی ما ندیده‌ایم در اصول بحثش کنند، جایی است که ممکن است توهم اعتناء به موضوعی بشود؛ در چنین جایی به غرضِ بیان عدم عتناء به آن موضوع، از جمله‌ی شرطیه استفاده می‌کنند. چنین بیانی در جملات شرطیه، عرفی است:
مثال اول: در کنار جاده نوشته‌اند: «در طول مسیر اگر چراغ زرد دیدی، به حرکتت ادامه بده.»؛ این جمله، برای بیان عدم اعتناء به چراغ زرد است و منظور این است که چراغ زرد، موضوعیتی ندارد، لذا مفهوم ندارد به این که: «اگر چراغ زرد نبود، حرکت نکن و بایست.».
مثال دوم: در فرضی که بیمار قلبی ممکن است گمان کند: «هر دردی که در سینه‌اش پیچید، چه طرف راستِ سینه‌اش و چه طرف چپ سینه‌اش، داروهایش را باید قطع کند و با پزشک مشورت کند.»، در این فرض، عرفی است که پزشک به بیمار قلبی می‌گوید: «اگر طرف چپِ سینه‌ات درد گرفت، داروهایت را ادامه نده. ولی اگر طرف راستِ سینه‌ات درد گرفت، داروهایت را ادامه بده.»، این جمله‌ی دوم، برای بیان عدم اعتناء به درد طرف راست سینه است و لذا مفهوم ندارد که: «اگر طرف راست سینه‌ات درد نگرفت، داروهایت را قطع کن.».
مرحوم سید بحرالعلوم در «مصباح في حكم رؤية الهلال قبل الزوال» از ذیل روایت اسحاق بن عمار[1] حیث قال علیه‌السلام: «إِذَا رَأَيْتَهُ وَسَطَ النَّهَارِ فَأَتِمَّ صَوْمَهُ إِلَى اللَّيْلِ»، بر فرضِ این که مربوط به «رؤیت هلال در آخر ماه رمضان» باشد، مفهوم گرفته‌اند[2]. ولی به نظر ما این جمله از همین باب عدم اعتناء به موضوع است و حضرت می‌خواهند بفرمایند: «وقتی وسط روز هلال را دیدی، به آن اعتنانکن و کار خودت را بکن و روزه را ادامه بده.»، و لذا این جمله بر همین اساس مفهوم ندارد.
این مطلب، برگرفته از درس خارج فقه استاد مفیدی در تاریخ یک‌شنبه۱۹آذر۱۴۰۲ است.
[1]- وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ هِلَالِ رَمَضَانَ يُغَمُّ عَلَيْنَا فِي تِسْعٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ لَاتَصُمْهُ إِلَّا أَنْ تَرَاهُ فَإِنْ شَهِدَ أَهْلُ بَلَدٍ آخَرَ أَنَّهُمْ رَأَوْهُ فَاقْضِهِ وَ إِذَا رَأَيْتَهُ وَسَطَ النَّهَارِ فَأَتِمَّ صَوْمَهُ إِلَى اللَّيْلِ. تهذيب الأحكام؛ ج4، ص: 178
[2]- ... تدلّ بمفهوم الشرط على عدم وجوب الإتمام عند عدم الرؤية في الوسط... . رؤيت هلال؛ ج3، ص: 1977
در اصول‌الفقه این مطلب را منقح کرده‌اند که: «در جمله‌ی شرطیه، وقتی شرط، محقِّق موضوع باشد مثل «إن رُزقتَ ولدا فاختنه»، جمله‌ی شرطیه مفهوم ندارد.». یکی دیگر از مواردی که شرط مفهوم ندارد ولی ما ندیده‌ایم در اصول بحثش کنند، جایی است که ممکن است توهم اعتناء به موضوعی بشود؛ در چنین جایی به غرضِ بیان عدم عتناء به آن موضوع، از جمله‌ی شرطیه استفاده می‌کنند. چنین بیانی در جملات شرطیه، عرفی است:
مثال اول: در کنار جاده نوشته‌اند: «در طول مسیر اگر چراغ زرد دیدی، به حرکتت ادامه بده.»؛ این جمله، برای بیان عدم اعتناء به چراغ زرد است و منظور این است که چراغ زرد، موضوعیتی ندارد، لذا مفهوم ندارد به این که: «اگر چراغ زرد نبود، حرکت نکن و بایست.».
مثال دوم: در فرضی که بیمار قلبی ممکن است گمان کند: «هر دردی که در سینه‌اش پیچید، چه طرف راستِ سینه‌اش و چه طرف چپ سینه‌اش، داروهایش را باید قطع کند و با پزشک مشورت کند.»، در این فرض، عرفی است که پزشک به بیمار قلبی می‌گوید: «اگر طرف چپِ سینه‌ات درد گرفت، داروهایت را ادامه نده. ولی اگر طرف راستِ سینه‌ات درد گرفت، داروهایت را ادامه بده.»، این جمله‌ی دوم، برای بیان عدم اعتناء به درد طرف راست سینه است و لذا مفهوم ندارد که: «اگر طرف راست سینه‌ات درد نگرفت، داروهایت را قطع کن.».
مرحوم سید بحرالعلوم در «مصباح في حكم رؤية الهلال قبل الزوال» از ذیل روایت اسحاق بن عمار[1] حیث قال علیه‌السلام: «إِذَا رَأَيْتَهُ وَسَطَ النَّهَارِ فَأَتِمَّ صَوْمَهُ إِلَى اللَّيْلِ»، بر فرضِ این که مربوط به «رؤیت هلال در آخر ماه رمضان» باشد، مفهوم گرفته‌اند[2]. ولی به نظر ما این جمله از همین باب عدم اعتناء به موضوع است و حضرت می‌خواهند بفرمایند: «وقتی وسط روز هلال را دیدی، به آن اعتنانکن و کار خودت را بکن و روزه را ادامه بده.»، و لذا این جمله بر همین اساس مفهوم ندارد.
این مطلب، برگرفته از درس خارج فقه استاد مفیدی در تاریخ یک‌شنبه۱۹آذر۱۴۰۲ است.
[1]- وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ هِلَالِ رَمَضَانَ يُغَمُّ عَلَيْنَا فِي تِسْعٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ لَاتَصُمْهُ إِلَّا أَنْ تَرَاهُ فَإِنْ شَهِدَ أَهْلُ بَلَدٍ آخَرَ أَنَّهُمْ رَأَوْهُ فَاقْضِهِ وَ إِذَا رَأَيْتَهُ وَسَطَ النَّهَارِ فَأَتِمَّ صَوْمَهُ إِلَى اللَّيْلِ. تهذيب الأحكام؛ ج4، ص: 178
[2]- ... تدلّ بمفهوم الشرط على عدم وجوب الإتمام عند عدم الرؤية في الوسط... . رؤيت هلال؛ ج3، ص: 1977
