نکته علمی: رعایت ترتیب در مراتب امر به معروف با به کار گیری شخصی دیگر

[فطرس]

یکی از مسائلی که مرحوم امام خمینی قدس سره در تحریر الوسلیه مطرح فرموده اند، به کارگیری شخصی دیگر برای انجام امر به معروف و نهی از منکر با مرتبه ای خفیف تر است. ایشان چنین می فرمایند:
مسألة 10 لو حصل المطلوب بالمرتبة الدانية من شخص و بالمرتبة التي فوقها من آخر‌
فالظاهر وجوب ما هو تكليف كل منهما كفائيا، و لا يجب الإيكال الى من حصل المطلوب منه بالمرتبة الدانية.
تحریر1  : 479
ایشان ایکال یا همان واگذار کردن امر به معروف به شخص دیگر را لازم نمی دانند.
اما استاد شب زنده دار سه وجه برای وجوب واگذاری امر به معروف و به کارگیری غیر بیان فرمودند:
1. وجه اول: فرد تسبیبی
به این معنا که از راه امر کردن غیر به امر به معروف، یک فرد تسبیبی درست می شود که این فرد تسبیبی، همان فرد امر به معروف خود شخص است و از آن جایی که در امر به معروف خود باید ترتیب شروع از خفیف به شدید را رعایت کند، اگر امر به معرو ف دیگری در مرتبه ی خفیف اثر گذار باشد، ایکال واجب می شود.
2. وجه دوم : الامر بالامر بالشیء امر بذلک الشیء
اگر در اصول اثبات شود که امر به امر به چیزی در واقع امر به همان شی است، در امر به معروف، با امر به امر به معروف در واقع خود فرد دارد امر به معروف می کند. و فرد برای امر به معروف خود فرد می شود که با اثرگذاری امر به معروف خفیف دیگری، امر کردن آن غیر به امر به معروف برای رعایت ترتیب لازم می شود.
3. روایت : که در بعد به آن رسیدگی می شود

[سید محسن حائری]

1. وجه اول: فرد تسبیبی
به این معنا که از راه امر کردن غیر به امر به معروف، یک فرد تسبیبی درست می شود که این فرد تسبیبی، همان فرد امر به معروف خود شخص است و از آن جایی که در امر به معروف خود باید ترتیب شروع از خفیف به شدید را رعایت کند، اگر امر به معرو ف دیگری در مرتبه ی خفیف اثر گذار باشد، ایکال واجب می شود.

آیا اگر به فرض شخص اول، دیگری را امر به امر به معروف کرد، اگر دیگری این امر را امتثال نکرد و امر به معروف نکرد، آیا دیگر مسئولیتی نخواهد داشت؟ آیا مصداق امر به معروف را انجام داده؟

[مسعود عطار منش]

یکی از مسائلی که مرحوم امام خمینی قدس سره در تحریر الوسلیه مطرح فرموده اند، به کارگیری شخصی دیگر برای انجام امر به معروف و نهی از منکر با مرتبه ای خفیف تر است. ایشان چنین می فرمایند:
مسألة 10 لو حصل المطلوب بالمرتبة الدانية من شخص و بالمرتبة التي فوقها من آخر‌
فالظاهر وجوب ما هو تكليف كل منهما كفائيا، و لا يجب الإيكال الى من حصل المطلوب منه بالمرتبة الدانية.
تحریر1  : 479
ایشان ایکال یا همان واگذار کردن امر به معروف به شخص دیگر را لازم نمی دانند.
اما استاد شب زنده دار سه وجه برای وجوب واگذاری امر به معروف و به کارگیری غیر بیان فرمودند:
1. وجه اول: فرد تسبیبی
به این معنا که از راه امر کردن غیر به امر به معروف، یک فرد تسبیبی درست می شود که این فرد تسبیبی، همان فرد امر به معروف خود شخص است و از آن جایی که در امر به معروف خود باید ترتیب شروع از خفیف به شدید را رعایت کند، اگر امر به معرو ف دیگری در مرتبه ی خفیف اثر گذار باشد، ایکال واجب می شود.
2. وجه دوم : الامر بالامر بالشیء امر بذلک الشیء
اگر در اصول اثبات شود که امر به امر به چیزی در واقع امر به همان شی است، در امر به معروف، با امر به امر به معروف در واقع خود فرد دارد امر به معروف می کند. و فرد برای امر به معروف خود فرد می شود که با اثرگذاری امر به معروف خفیف دیگری، امر کردن آن غیر به امر به معروف برای رعایت ترتیب لازم می شود.
3. روایت : که در بعد به آن رسیدگی می شود

تذکر دو نکته مفید به نظر می رسد :
نکتۀ اول :به نظر می رسد فرد تسبیبی ( وجه اول) اگر بخواهد حقیقتا فرد امر کردن باشد باید امر به امر به شیء را امر به ذلک الشیء بدانیم یعنی وجه اول مبتنی بر وجه دوم است و الا فرد تسبیبی حقیقتا فرد امر به معروف نیست و شمول ادله نسبت به آن مشکل است / خلاصه این که یا شمول ادله مشکل است یا بازگشت به وجه دوم دارد .
نکتۀ دوم : به نظر میرسد این که امر به امر به شیء امر به ذلک الشیء محسوب میشود یا نه ربطی به بحث مذکور ندارد چون مناط آن بحث اصولی با این بحث فرق داشته و اگر آنجا قائل شدیم امر به امر به شیء امر به ذلک الشیء است لزوما در اینجا هم نباید چنین چیزی بگوئیم ، مثلا ممکن است کسی در آن بحث اصولی امر به امر را بما هو کاشف عن الاراده المولویه یا حب و بغض مولویه واجب الامتثال بداند و ولو امر به امر حقیقتا مصداق امر به ذلک الشیء نباشد ولی چون نکتۀ وجوب امتثال امر مولا حب و بغض یا اراده یا ... است حکماً همان امر به خود شیء محسوب شود و این نکات کاملا با ما نحن فیه متفاوت است چون مثلا در ما نحن فیه به دنبال مصداق حقیقی امر به ذلک الشیء هستیم .