مفاد تضعیف مستفاد از استثناء ابن ولید در مورد مشایخ محمد بن احمد بن یحیی

[محمود رفاهی فرد]

در مورد استثناء ابن ولید نسبت به مشایخ محمد بن احمد بن یحیی، دو بحث کلی مطرح است. یکی این که آیا افرادی که استثناء شده اند ضعیف اند یا خیر و دیگری این که آیا افرادی که استثناء نشده اند ثقه اند یا نه. نسبت به مساله ی اول، شبهه ای که مطرح شده این است که ابن ولید، روایات این افراد را استثناء کرده و لذا شاید خود این افراد، مشکلی نداشته اند اما روایات محمد بن احمد بن یحیی از آن ها مضامین باطلی داشته است. اما قرائن متعددی نشان می دهد که این ولید، خود این افراد را ضعیف می دانسته است (ن ک مقاله ی "دراسۀ فی احوال رجال نوادر الحکمۀ"، مجله دراسات علمیۀ، شماره15 و ... . ضمنا ظاهرا مستند شیخ در ضعیف شمردن افرادی که در باب من لم یرو عنهم علیهم السلام ضعیف معرفی شده اند همین استثناء ابن ولید بوده است). با قبول این نظر که ابن ولید، این افراد را ضعیف می دانسته، باز هم جای این سوال هست که آیا مضامین روایات محمد بن احمد بن یحیی از این افراد را هم نامقبول می دانسته است؟ در مقاله ی "ابن ولید و مستثنیات وی"(مجله حدیث پژوهی، شماره9) این نظر مطرح شده که استثناء ابن ولید، رویکرد احتیاطی داشته و به منزله ی هشداری در نحوه ی تعامل با روایات این افراد است و نه نفی مضامین روایات این افراد. (به تعبیر دیگر، صرفا این افراد را ضعیف می دانسته نه این که مفاد روایاتشان را قبول نداشته)
یک سوال: در این صورت، به منفردات این راویان نمی توان عمل کرد اما اگر قرینه ای مطابق مضمون روایتشان باشد ممکن است به حد اعتبار برسد. پس چرا در متن استثناء، تنها در مورد حسن بن حسین لولوی و محمد بن عیسی بن عبید بیان شده که به منفرداتشان عمل نمی شود؟ این دو چه تفاوتی با بقیه داشته اند که با تعبیر مخصوصی استثناء شده اند؟

[سید محمد صادق رضوی]

قبلا عرض شد اين استثناء را اکنون نمی توانیم با ملاکات رجالی تطبیق دهیم. برای مثال یکی از موارد استثناء، احادیث مرفوع و مرسل است. در حالیکه در این موارد نه ضعف فرد احراز شده و نه می توان گفت تمامی این موارد مضمون مشکلی داشته اند. از این گذشته، رفع و ارسال در مصنّفات قدماء بسیار عادی و متعدّد بوده و در هیچ کتاب دیگری استثناء نشده

[مسعود عطار منش]

در پاسخ به آقای رضوی ممکن است بگوییم روایت مرسل نیز چون راوی اش مجهول است عملا در حکم ضعیف لست و می توان آن را استثنا کرد چون استثنا به معنای عدم حجیت روایت از حیث سند است اعم از اینکه ضعیف باشد یا مجهول.
شاهد بر این که مقصود از استثنا مشکل دار بودن نفس روایات صرف نظر از سند نیست فهم شاگرد ابن ولید است که در انتهای عبارت می گوید در مورد فلان راوی، ابن ولید نباید استثنا می کرده چون فلان راوی ظاهر العداله و الوثاقه است پس ناظر به سند می دانسته نه نفس روایت.

[مسعود عطار منش]

در پاسخ به آقای رضوی ممکن است بگوییم روایت مرسل نیز چون راوی اش مجهول است عملا در حکم ضعیف لست و می توان آن را استثنا کرد چون استثنا به معنای عدم حجیت روایت از حیث سند است اعم از اینکه ضعیف باشد یا مجهول.
شاهد بر این که مقصود از استثنا مشکل دار بودن نفس روایات صرف نظر از سند نیست فهم شاگرد ابن ولید است که در انتهای عبارت می گوید در مورد فلان راوی، ابن ولید نباید استثنا می کرده چون فلان راوی ظاهر العداله و الوثاقه است پس ناظر به سند می دانسته نه نفس روایت.

[محمود رفاهی فرد]

به تعبیر دیگر، می توان گفت که ابن ولید، همان موارد "یروی عن الضعفاء و یعتمد المراسیل" که در وصف محمد بن احمد بن یحیی آمده را مشخص کرده است.