نکته علمی: حمل بر تقیه گاهی می تواند جمع عرفی باشد نه مرجح

[مومن]

محقق همدانی فرموده است گاهی اوقات روایتی معارض ندارد اما نمی توان بدان عمل کرد؛ زیرا اصاله الجد در مورد آن جاری نمی شود؛ مثل اینکه در حضور خلیفه فرموده باشند: ذاک الی الامام ام شئت صمنا و ان شئت افطرنا
در این موارد اصلا اصاله الجد جاری نیست.
با توجه به آنچه محقق همدانی فرموده ممکن است گفته شود حمل بر تقیه گاهی مقتضای جمع عرفی است نه اینکه صرفا مرجح‌ در فرض تعارض و نبود جمع عرفی باشد.
در مواردی که جمع عرفی وجود دارد اما جمع مشکل است و ساده نیست؛ درحالیکه یک طائفه از روایات موافق عامه است؛ ممکن است گفته شود عرف با لحاظ شرایط ائمه و شرایط تقیه؛ اصاله الجد جاری نکند و اینگونه بین روایات جمع کند که روایات موافق عامه تقیه ای است..
این در حقیقت نوعی جمع عرفی است نه ترجیح عند فقدان الجمع

[سید محمد احمدی]

به نظر میرسد این فرمایش استاد دامت برکاته معقول نباشد زیرا در مواردی که ترجیح به مخالفت عامه داده میشود همین بیان وجود دارد و لذا جمع به واسطه حمل بر تقیه به حمل شایع جمع دلالی نیست و همان ترجیح است که اسم آن را جمع گذاشته ایم.

توضیح آنکه: مرجحات باب تعارض را چه تعبدی بدانیم و چه قائل به جواز تعدی از آنها گردیم به هر حال این مقدار مسلم است که ملاک در آنها اقربیت طائفه راجح به واقع یا ابعدیت طائفه مرجوح نسبت به واقع است و لذا ملاک در ترجیح به مخالفت با عامه هم به ملاک ابعدیت خبر مرجوح از واقع است. از طرفی ابعدیت خبر مرجوح هم ناشی از احتمال تقیه است که در حقیقت جهت صدور و جریان اصالة الجد در جانب خبر موافق با عامه را مختل میکند. پس چه فرقی میان جمع به واسطه حمل بر تقیه و ترجیح به واسطه حمل بر تقیه می ماند؟

بله؛ مرحوم شیخ در کتاب الزکاة فرمایشی دارند که به نظرم حضرت آقای سیستانی مدظله نیز شبیه آن را فرموده اند و توسعه داده اند و حاصلش آن است که گاهی احتمال تقیه منشأ می شود که روایت را حمل بر محاملی (مثلاً توریه) کنیم. در این صورت اصالة الجد مختل نمیشود و فقط قرینه ای برای اراده خلاف ظاهر یافت شده همچنانکه در سایر موارد قرینیت چنین است.

اما ظاهرا این مطلب مد نظر استاد نیست زیرا در ما نحن فیه (حمل روایات نافی وجوب سوره) تطبیق نمیکند و روایات مشار الیها، صریح در نفی وجوب هستند لذا قابلیت حمل و تأویل ندارند.

[میرزا مرتضی]

نکته این است که آیا موافقت عامه به حدی روشن است که موجب قرینیت عرفیه شود و اصالة الجد را مخدوش کند یا خیر ؟
لذا به عنوان مثال در مواردی که مطلبی شعار عامه هست در مقابل آن قولی وجود دارد که شعار خاصه هست ، اگر روایتی موافق با عامه صادر شد ، عرف به راحتی آن را حمل بر تقیه می کند و نوبت به تعارض نمی رسد !
اما در مواردی که تقیه ای بودن یک روایت روشن نباشد ، نوبت به تعارض و بعد مرجحات می رسد.