نکته علمی: «الف و لام» حرفی برای اشاره است

[مخبریان]

در ادبیات گفته شده  که «ال» دو قسم است:

1. اسم: «ال» که به معنای الذی است.
   
2. حرف: این ال هم به دو قسم تقسیم شده است:
   • ‌أ. «ال» زائد که همان «ال» تزئین است؛ مثل الحسین.
     
   • ‌ب. «ال» غیر زائد که معنا و مدلول دارد و خودش به دو قسم تقسیم شده است:
     • «ال» عهد: الکتاب یعنی کتاب خاص.
       
     • «ال» جنس: الکتاب یعنی جنس کتاب.
       

آن بخشی که مربوط به اصول است، قسم اخیر («ال» حرفیِ غیر زائد) است. اقوالی در مورد این قسم مطرح است:
1.گروهی گفته‌اند که «ال» دو قسم است: «ال» عهد و «ال» جنس.
2.همه‌ی «ال»ها «ال» جنس است و «ال» عهد نداریم.
3.همه‌ی «ال»ها «ال» عهد است و «ال» جنس نداریم.

به نظر ما چیزی به اسم «ال» جنس وجود ندارد و «ال» دائماً برای اشاره است («ال» علامت برای اشاره به چیزی است که متکلم قصد اشاره به آن را دارد):

• ممکن است مشار الیه یک موجود خارجی باشد (مثل الکتاب و الرجل)
  
• ممکن است یک ذات یا ماهیت باشد (مثل الحیوان)
  

«الحیوان» برای اشاره به حیوان خارجی یا ذات حیوان استفاده می‌شود. در هر دو صورت (صورتی که مدخول «ال» موجود خارجی باشد و صورتی که مدخول «ال» ماهیت باشد)، اشاره یکسان است؛ اما مشارٌ الیه با هم فرق دارند و این سبب تقسیم ال به دو قسم (عهد و جنس) نمی‌شود.

از این جهت «ال» شبیه «هذا» است و هر دو برای اشاره هستند؛ اما چون کاربرد «ال» با «هذا» کاربرد یکسانی ندارند، نمی‌توان آن دو را مشترک لفظی حساب کرد (برای اشتراک لفظی در حروف لازم است که دو حرف کاربرد یکسانی داشته باشند.)

---

برگرفته از دروس خارج اصول فقه استاد سید محمود مددی، بحث عام و خاص (جمع محلی به الف و لام)، جلسات 92، 18 بهمن 1400.