تعیین محدوده ی اخذ شیخ در کتاب رجال از رجال ابن عقده

[محمود رفاهی فرد]

مرحوم شیخ در مقدمه ی رجال تصریح کرده اند که در مورد اصحاب امام صادق علیه السلام از رجال ابن عقده استفاده کرده اند:
و لم أجد لأصحابنا كتابا جامعا في هذا المعنى إلا مختصرات قد ذكر كل إنسان طرفا منها، إلا ما ذكره ابن عقدة من رجال الصادق عليه السلام، فإنه قد بلغ الغاية في ذلك، و لم يذكر رجال باقي الأئمة عليهم السلام. و أنا أذكر ما ذكره و أورد من بعد ذلك من لم يورده (يذكره)
آیا می توان محدوده ی اخذ از ابن عقده را مشخص کرد؟ به نظر می رسد که این امر با لحاظ ترتیب ذکر اسامی امکان پذیر است. در باب مربوط به اصحاب امام صادق علیه السلام مشاهده می شود که در ذیل هر حرفی اسامی در ابتداء با نظم خاصی مطرح شده و در انتها، تعدادی اسم خارج از آن نظم آورده شده است. مثلا در باب همزه، ابتدا 14 "احمد"، سپس 5 "آدم"، یک "ادیم"، 60 "ابراهیم" و همین طور به ترتیب اسماء، به صورت دسته دسته مطرح شده تا این که از حدود مورد 220 به بعد، اسمائی پراکنده و نیز اسمائی مشابه اسمائی که قبلا ذکر شده (نظیر ابراهیم و احمد) آمده است. به قرینه ی تعبیری که در مقدمه کرده اند به نظر می رسد که قسمت اولیه که اسامی به صورت دسته دسته و مرتب ذکر شده قسمت اخذ شده از ابن عقده است و قسمت بعدی، محدوده ای است که شیخ اضافه کرده اند.
توجه به این امر در مسائل مختلفی (نظیر توحید مختلفات و ...) می تواند موثر باشد.
برگرفته از درس رجال استاد سید محمدجواد شبیری