تفاوت بین فرد نادر و متفاهم عرفی در شمول اطلاق

[علی آمنی]

 دو مطلب نباید خلط شود. یک مطلب آن که آیا اطلاق فرد نادر را می گیرد یا خیر؟ ما می گوییم شامل فرد نادر هم می شود. مثلا وقتی مولی می گوید اکرم العلماء، عالمی که دو متر و ده سانت قد دارد را هم شامل می شود. اطلاق فقط فرد غالب را نمی گیرد بلکه شامل فرد نادر هم می شود. مطلب دیگر این است که متفاهم عرفی مانع از تمسک به اطلاق است. یعنی اگر متفاهم عرفی از غَسل، غَسل با آب مطلق است، شما نمی توانید به اطلاق غَسل تمسک کنید و همه موارد غَسل، اعم از اینکه با آب مطلق باشد یا با آب مضاف باشد را داخل در مصادیق غَسل بدانید و یا در روایت حکم بن حُکَیم صیرفی، متفاهم عرفی از إصابة بول، إصابة بول به بعض دست است، دیگر نمی توان گفت که روایت اطلاق دارد و شامل اصابة به تمام دست و بعض دست می شود، که بخواهیم بگوید روایت حکم بن حکیم ناظر به علم تفصیلی به نجاست است و در این فرض هم حضرت می فرمایند که اگر دستش عرق کرد و  به صورتش یا لباسش اصابت کرد، حتی با وجود علم تفصیلی صورت و لباس نجس نمی شود.
یا مثلا در متفاهم عرفی روایات  در بحث آب مضاف چون متفاهم عرفی در حد دیگهای بزرگ و غیره بوده است دیگر نمی توان با تمسک به اطلاق این روایات نجاست مطلق مضافها حتی مانند مخازن پتروشیمی و گاز و نفت را ثابت کرد ولی  اطلاق این روایات فرد نادر آن زمان که دیگهای بزرگ عشایر جنوب عراق مانند اطراف کوفه که در مراسمات بزرگ قبائل گاهی از آن استفاده می شده است را هم شامل می شود.
بنابراین نکته مهم در اخذ به اطلاق این است که ما توجه کنیم که در صورتی می توان به اطلاق اخذ کرد که متفاهم عرفی در عصر صدور نباشد اما این به این معنی نیست که اطلاق شامل فرد نادر در زمان صدور نشود و این دو مساله با هم منافاتی ندارد. (جلسه 24 فقه تاریخ 1401/8/2)

[خیشه]

به نظر میاید اطلاق شامل فرد نادر نمیشود. چرا که یکی از مقدمات اطلاق بحث عدم قرینه است و در موارد که یک چیزی نادر است خود مطلق منصرف از ان است و این انصراف یا قرینه و یا ما یصلح للقرینه است برای این که نشود به مطلقات اخذ شود. مثلا ما یک سری روایات داریم که میگویند اخذ خراج از سلطان جائر اشکالی ندارد. حالا بحث است که سلطان مخالف است یا کافر ذمی هم شامل میشود. د راین جا  هر چند سلطان جائر مطلق است ولی معلوم نیست که شامل سلطان کافر ذمی بشود بلکه فقط سلطان جائر مخالف را شامل میشود. 
پس عرض بنده این شد که هر چند مطلق به معنای موضوع له شاملش میشود ولی فرد نادر کثیراما انصراف باعث میشود که شامل ان نشود

[علی آمنی]

به نظر میاید اطلاق شامل فرد نادر نمیشود. چرا که یکی از مقدمات اطلاق بحث عدم قرینه است و در موارد که یک چیزی نادر است خود مطلق منصرف از ان است و این انصراف یا قرینه و یا ما یصلح للقرینه است برای این که نشود به مطلقات اخذ شود. مثلا ما یک سری روایات داریم که میگویند اخذ خراج از سلطان جائر اشکالی ندارد. حالا بحث است که سلطان مخالف است یا کافر ذمی هم شامل میشود. د راین جا  هر چند سلطان جائر مطلق است ولی معلوم نیست که شامل سلطان کافر ذمی بشود بلکه فقط سلطان جائر مخالف را شامل میشود. 
پس عرض بنده این شد که هر چند مطلق به معنای موضوع له شاملش میشود ولی فرد نادر کثیراما انصراف باعث میشود که شامل ان نشود

نکته این است که مثال شما دقیقا محل بحث است که متفاهم عرفی در روایات خراجیه، حکام مسلمان بوده اند و حکام غیر مسلمان در حکومت مسلمانان نبوده اند تا اینکه این مساله مطرح شود که می توان از آنها هم اخذ ارض خراجی کرد یا نمی شود؟
بنابراین این نکته می فرمایید به نظر صحیح نمی باشد مثلا هیچ کس نمی گوید که نجاست خون شامل خون داخل تخم مرغ چون فرد نادر است نمی شود.