کتب فقه شافعی، منابع کتاب مبسوط شیخ

[haqiqi.1410]

در مورد کتاب مبسوط شیخ، نکته‌ای که هست اینکه منابع مبسوط، غالبا کتب علمای شافعی است. عمدتا، کتابهایی که شروح و حواشی «کتاب الاُمّ» شافعی هستند، منابع اصلی مبسوط هستند. سُبکی در «طبقات الشافعیّه»، شیخ طوسی را از علمای شافعیه شمرده است. علّت این است که او شیخ طوسی را نمی‌شناخته و فقط کتاب مبسوط را دیده است و چون کتاب مبسوط طبق ترتیب کتب شافعی تحریر شده، گمان برده که او شافعی است. ساختار کتاب مبسوط، نزدیک به ساختار فقه شافعی است.

          توضیح اینکه: مذاهب اربعه‌ی اهل سنت هرکدام یک روش و یک ساختار مخصوص به خود در فقه دارند. و هر کدام ترتیب و ساختار و اصطلاحات و تنظیم و تبویب خاصی در فقه دارند که با دیگری متفاوت است و در بسیاری از مواقع از طریق تبویب و همچنین از اصطلاحات کتاب، می توان فهمید که مربوط به کدام مذهب است.
          خود شیخ در مقدّمه‌ی مبسوط، علّت تاخیر در نوشتن کتاب مبسوط را، «قلّة رغبة هذه الطائفة فیه» می‌داند. یعنی علاقه‌ی شیعه در آن زمان به فقه ماثور بوده است و رغبتی به سبک فقه عامه نداشته‌اند. که البته آغازگر این راه جناب شیخ در کتاب مبسوط بوده است و دیگران آن را دنبال کرده‌اند.
          ثمره‌ای که بر این بحث مترتّب است این که اگر مطلبی در کتاب مبسوط مورد بحث و بررسی قرار گرفت، دلیل نمی‌شود بر اینکه این مطلب، بین فقهای شیعه از قبل محلّ بحث بوده است و استفاده اقوال فقهای شیعه یا استفاده شهرت یا اجماع و امثال ذلک، از عبارات شیخ در کتاب مبسوط مشکل است چرا که بیشتر ناظر به عامه و فقه شافعی است.

استاد سید محمد جواد شبیری مورّخ ۱۴۰۱.۱۰.۱۰