تفصیل شهید صدر در مورد منجزیت علم اجمالی نسبت به وجوب احتیاط

[خیشه]

اگر جایی منشا علم اجمالی، قید معلوم باشد که در این صورت علم اجمالی، وجوب احتیاط را اقتضا دارد نه به نحو علیت، اما اگر منشا علم اجمالی، قیدی است که واضح نیست، در این صورت علم اجمالی، اقتضای وجوب احتیاط را ندارد. البته اینها طبق مسلک غیر حق الطاعة است. اما بر مسلک حق الطاعة که ایشان قبول دارد، گفته عقل حکم به احتیاط در شبهات بدویه می‌کند فضلا از شبهات مقرون به علم اجمالی.
در جایی که منشا علم اجمالی قیدی است که در خطاب اخذ شده و آن قید معلوم است، مثل اکرم العالم و وجوب اکرام روی شخص عالم آمده، و قید روشن است که عالم است. الان آن عالمی که در خطاب اخذ کرده، میان زید و عمرو مردد شده و نمی‌داند زید واجب الاکرام است یا عمرو. منشا این علم اجمالی، قید عالم است. این قید نیز واضح است. گفته غالب شبهات موضوعیه که مشکوک هستند، از این قسم می‌باشد. در این صورت احتیاط واجب است چون اشتغال یقینی وجود دارد و اکرام عالم واجب است. هر کدام را که اکرام کند شک در اشتغال ذمی دارد و عقل می‌گوید الاشتغال الیقینی یستلزم الفراغ الیقینی پس باید احتیاط کند. اینجا علم به اشتغال، اقتضاء وجوب احتیاط را داشت.
اما اگر منشا علم اجمالی، قیدی است که واضح نیست مثل اینکه به وجوب نماز جمعه یا ظهر علم اجمالی دارد. چون نمی‌داند قید وجوب کدام پس علم اجمالی پیدا می‌کند که یا ظهر یا جمعه واجب است. منشا علم اجمالی مکلف، قیدی است که در خطاب آمده و واضح نیست. وجوب واضح است ولی قید ظهر یا جمعه واضح نیست. در اینجا فقط وجوب احدهما را می‌داند و این وجوب جامع است و مکلف هر کدام از دو طرف را که امتثال کند، وجوب احدهما را امتثال کرده و نسبت به طرف آخر، احتیاط لازم نیست. ایشان گفته غالب شبهات حکمیه چنین است که قید را در خطاب مجهول است.