شک در بعض فصول اذان و اقامه و بررسی مبنای مرحوم نائینی

[خیشه]

مرحوم نائینی فرموده اینجا قاعده تجاوز جاری نمی‌شود. قاعده تجاوز در جایی است که از شیئ تجاوز کرده باشد و شیئ یا باید کل مرکب باشد یا باید یک جزء بتمامه باشد. اذان یک شیئ است. اما اگر از یک فصل از اذان گذشته و وارد فصل بعدی شده باشد، شامل شیئ نمی‌شود. درست است که در صحیحه زراره یک قاعده را فرموده: إِذَا خَرَجْتَ مِنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ دَخَلْتَ فِي غَيْرِهِ فَشَكُّكَ لَيْسَ بِشَيْ‏ءٍ. ولی این قاعده فصول اذان را شامل نمی‌شود و مورد سوال در روایت نیز در مورد کل اذان و اقامه است نه فصول. بنابراین باید به شک اعتنا کند و به فصل قبلی بازگردد. مثلا در مورد نماز، قاعده تجاوز در مورد کل نماز یا جزء بتمامه مثل تکبیر و حمد جاری است اما در جزء الجزء مثل آیات سوره حمد، جاری نیست. پس شیئ در روایات به این اندازه اطلاق ندارد بلکه یا باید مرکب باشد یا نُزّل منزلة المرکب و اگر چنین نبود، شامل اطلاق نمی‌شود و با نبود تجاوز، استصحاب عدم اتیان زنده می‌شود.
اما در مقابل می‌توان گفت قاعده عامه است. درست است که زراره از مستقل سوال می‌کرد ولی قاعده هر دو مستقل و غیر مستقل را شامل است. مهم در کلام امام علیه‌السلام این است که اگر در یک شیئ دیگر داخل شدی به قبلی اعتنا نکن چه جزء باشد یا جزء الجزء باشد. شارع در حال توسعه به مکلفان است که هنگام شک اعتنا نکنید چه جزء مستقل چه جزء الجزء.
درس خارج فقه جلسه 115 تاریخ 10 اردیبهشت ماه 1402