10-خرداد-1402, 17:47
(آخرین تغییر در ارسال: 10-خرداد-1402, 17:54 توسط محمد خداپرست.)
آیا محقق نائینی تعدد عنوان را موجب تعدد معنون در خارج، می‌داند؟
به محقق نائینی نسبت داده‌شده‌است که ایشان معتقد است: در عناوینی مانند صلات و غصب، تعدد آنها موجب تعدد معنونات درخارج است وترکیب بین آنها در خارج ترکیب انضمامی است.
مثلا محقق خوئی در تقریر بیان محقق نائینی اینگونه فرموده است:
«وعلى هذا الأصل فلا محالة يكون التركيب بينهما- أي بين الصلاة والغصب مثلًا- في مورد الاجتماع انضمامياً، نظير التركيب بين الهيولى والصورة، ويستحيل اتحادهما في الخارج، ليكون التركيب بينهما اتحادياً، لما عرفت من استحالة التركيب الحقيقي بين أمرين فعليين».[1]
به نظر استاد این نسبت به مرحوم نایینی ناتمام است؛ومحقق نائینی اصطلاح خاصی در معنای ترکیب انضمامی دارند که عدم فهم درست آن موجب نسبت اشتباه به ایشان شده است.
صحیح این است که محقق نائینی : در عناوین مبادی مانند فسق و علم، اجتماع در ذات را در خارج پذیرفته‌است، ومعتقد است که مبادی در وجود بایک دیگر جمع نمی‌شوند ودر خارج دو چیز وجود دارد؛
عبارات زیر از ایشان صریح در این معنا است:
«امّا بالنّسبة إلى نفس المبادي الاشتقاقيّة، فلا يعقل اتّحاد بعضها مع بعض، و لا اتّحادها مع الذات القائمة بها، فانّها من هذه الحيثيّة تكون بشرط لا دائما، و لا يعقل ان تلاحظ المبادي بعضها مع بعض لا بشرط، إذ المبادي كلّها متباينة، و العلم على أيّ وجه لوحظ يكون غير الفسق، و كذا الفسق يكون غير العلم، و لا يصح حمل أحدهما على الآخر، و لا حملهما على الذّات، فلا يقال: زيد علم و لا العلم فسق».
«لأنّ المبادي ان كانت مقولة الكيف، كالعلم، و الفسق، و الحلاوة، و البياض، فلا يعقل اجتماع بعضها مع بعض في الوجود، بحيث يكون مبدأ مجامعا لمبدإ آخر في الوجود، على وجه يلتصق به و يتّحد معه في الوجود بنحو من الاتّحاد، لوضوح انّ مثل العلم لا يلتصق بالفسق و لا يتّحد معه بوجه من الوجوه. نعم هما يجتمعان في الذّات التي يقومان بها.[2]
اما نسبت به عناوین مبادی از قبیل صلات و غصب ترکیب واجتماع در وجود را پذیرفته است،
«و امّا ان كانت من الأفعال الصادرة عن الشخص- بالمعنى المصطلح عليه عند الفقهاء لا بالمعنى
المصطلح عليه عند أهل المعقول من معنى الفعل- فيمكن اجتماع المبادي بعضها مع بعض، على
وجه يكون فعل واحد مصداقا لمبدأين، و يتركب أحدهما مع الآخر و يلتصق به، بحيث لا يكون ما
بحذاء أحدهما غير ما بحذاء الآخر. و ذلك ّ كما في مثل الصلاة و الغصب حيث يمكن ان يوجدا بفعل واحد و حركة فاردة، و تكون تلك الحركة مجمعا لكلّ من الصّلاة و الغصب، على وجه لا يتميّز أحدهما عن الآخر، مع ما هما عليه من المغايرة و عدم الاتّحاد»
ایشان از این اجتماع و ترکیب در وجود به ترکیب انضمامی تعبیر کرده است.
«و ما تكون من المبادي تارة: يكون اجتماعهما لا على وجه الانضمام و التّركيب، بل كان ما بحذاء أحدهما خارجا غير ما بحذاء الآخر
و أخرى: يكون اجتماعهما على جهة التّركيب و الانضمام و الالتصاق، و ذلك كما في الصّلاة و الغصب».
ومراد از این ترکیب انضمامی این است که حمل یک عنوان بر عنوان دیگر ممکن نیست و نمی توان گفت:صلات غصب است و بالعکس؛زیرا عنوان نسبت به دیگری بشرط لا لحاظ شده‌است وبایکدیگر تغایر دارند.
در مقابل این ترکیب، ترکیب اتحادی است که دو عنوان قابل حمل بریکدیگراند واین معنا در عناوین اشتقاقیه است مانند؛عالم و فاسق و مصلی وغاصب،
باتوجه به توضیحات فوق از مرحوم نائینی و اینکه ایشان فعل خارجی را ایجادا و وجوداً واحد می‌داند، روشن می‌شود که از نظر محقق نائینی ترکیب انضمامی بین صلات و غصب به معنای ترکیب دو وجود خارجی نیست تا تعدد معنون در خارج باشد بلکه ترکیب انضمامی از نظر ایشان به معنای عدم صحت حمل یک عنوان بر عنوان دیگر است.
[1] محاضرات فى أصول الفقه ( طبع موسسة احياء آثار السيد الخوئي ) ؛ ج3 ؛ ص454
[2] فوائد الاصول ؛ ج2 ؛ ص405
برگرفته از درس خارج اصول استاد قائینی ج ۱۳۱-۱۳۳- ۳خرداد ۱۴۰۲
به محقق نائینی نسبت داده‌شده‌است که ایشان معتقد است: در عناوینی مانند صلات و غصب، تعدد آنها موجب تعدد معنونات درخارج است وترکیب بین آنها در خارج ترکیب انضمامی است.
مثلا محقق خوئی در تقریر بیان محقق نائینی اینگونه فرموده است:
«وعلى هذا الأصل فلا محالة يكون التركيب بينهما- أي بين الصلاة والغصب مثلًا- في مورد الاجتماع انضمامياً، نظير التركيب بين الهيولى والصورة، ويستحيل اتحادهما في الخارج، ليكون التركيب بينهما اتحادياً، لما عرفت من استحالة التركيب الحقيقي بين أمرين فعليين».[1]
به نظر استاد این نسبت به مرحوم نایینی ناتمام است؛ومحقق نائینی اصطلاح خاصی در معنای ترکیب انضمامی دارند که عدم فهم درست آن موجب نسبت اشتباه به ایشان شده است.
صحیح این است که محقق نائینی : در عناوین مبادی مانند فسق و علم، اجتماع در ذات را در خارج پذیرفته‌است، ومعتقد است که مبادی در وجود بایک دیگر جمع نمی‌شوند ودر خارج دو چیز وجود دارد؛
عبارات زیر از ایشان صریح در این معنا است:
«امّا بالنّسبة إلى نفس المبادي الاشتقاقيّة، فلا يعقل اتّحاد بعضها مع بعض، و لا اتّحادها مع الذات القائمة بها، فانّها من هذه الحيثيّة تكون بشرط لا دائما، و لا يعقل ان تلاحظ المبادي بعضها مع بعض لا بشرط، إذ المبادي كلّها متباينة، و العلم على أيّ وجه لوحظ يكون غير الفسق، و كذا الفسق يكون غير العلم، و لا يصح حمل أحدهما على الآخر، و لا حملهما على الذّات، فلا يقال: زيد علم و لا العلم فسق».
«لأنّ المبادي ان كانت مقولة الكيف، كالعلم، و الفسق، و الحلاوة، و البياض، فلا يعقل اجتماع بعضها مع بعض في الوجود، بحيث يكون مبدأ مجامعا لمبدإ آخر في الوجود، على وجه يلتصق به و يتّحد معه في الوجود بنحو من الاتّحاد، لوضوح انّ مثل العلم لا يلتصق بالفسق و لا يتّحد معه بوجه من الوجوه. نعم هما يجتمعان في الذّات التي يقومان بها.[2]
اما نسبت به عناوین مبادی از قبیل صلات و غصب ترکیب واجتماع در وجود را پذیرفته است،
«و امّا ان كانت من الأفعال الصادرة عن الشخص- بالمعنى المصطلح عليه عند الفقهاء لا بالمعنى
المصطلح عليه عند أهل المعقول من معنى الفعل- فيمكن اجتماع المبادي بعضها مع بعض، على
وجه يكون فعل واحد مصداقا لمبدأين، و يتركب أحدهما مع الآخر و يلتصق به، بحيث لا يكون ما
بحذاء أحدهما غير ما بحذاء الآخر. و ذلك ّ كما في مثل الصلاة و الغصب حيث يمكن ان يوجدا بفعل واحد و حركة فاردة، و تكون تلك الحركة مجمعا لكلّ من الصّلاة و الغصب، على وجه لا يتميّز أحدهما عن الآخر، مع ما هما عليه من المغايرة و عدم الاتّحاد»
ایشان از این اجتماع و ترکیب در وجود به ترکیب انضمامی تعبیر کرده است.
«و ما تكون من المبادي تارة: يكون اجتماعهما لا على وجه الانضمام و التّركيب، بل كان ما بحذاء أحدهما خارجا غير ما بحذاء الآخر
و أخرى: يكون اجتماعهما على جهة التّركيب و الانضمام و الالتصاق، و ذلك كما في الصّلاة و الغصب».
ومراد از این ترکیب انضمامی این است که حمل یک عنوان بر عنوان دیگر ممکن نیست و نمی توان گفت:صلات غصب است و بالعکس؛زیرا عنوان نسبت به دیگری بشرط لا لحاظ شده‌است وبایکدیگر تغایر دارند.
در مقابل این ترکیب، ترکیب اتحادی است که دو عنوان قابل حمل بریکدیگراند واین معنا در عناوین اشتقاقیه است مانند؛عالم و فاسق و مصلی وغاصب،
باتوجه به توضیحات فوق از مرحوم نائینی و اینکه ایشان فعل خارجی را ایجادا و وجوداً واحد می‌داند، روشن می‌شود که از نظر محقق نائینی ترکیب انضمامی بین صلات و غصب به معنای ترکیب دو وجود خارجی نیست تا تعدد معنون در خارج باشد بلکه ترکیب انضمامی از نظر ایشان به معنای عدم صحت حمل یک عنوان بر عنوان دیگر است.
[1] محاضرات فى أصول الفقه ( طبع موسسة احياء آثار السيد الخوئي ) ؛ ج3 ؛ ص454
[2] فوائد الاصول ؛ ج2 ؛ ص405
برگرفته از درس خارج اصول استاد قائینی ج ۱۳۱-۱۳۳- ۳خرداد ۱۴۰۲
