محال بودن یا ضروری بودن تخییر بین اقل و اکثر و تطبیق آن تکبیرات سبع اول نماز

[خیشه]

مکلف می‌تواند همه یا بعضی را تکبیرة الاحرام قرار دهد. مرحوم خوئی فرموده این از مصادیق تخییر بین اقل و اکثر است که ما محال می‌دانیم. در باب الفاظ بحث تخییر این بحث مطرح است که آیا تخییر مختص به متباینین است مثل عتق رقبة و اطعام ستین و صیام، یا اینکه در اقل و اکثر نیز مجال دارد مثل تسبیحات ثلاث؟ به نظر ایشان اشکال ثبوتی دارد لذا از ظاهر خطابات رفع ید می‌کند و می‌فرماید ظاهر آنها این است که اقل واجب است و اکثر مستحب است.
اشکال ثبوتی مرحوم خوئی، لغویت است. ایشان می‌گوید حقیقت واجب تخییری، تعلق وجوب به جامع بین اعدال است و وقتی چنین شد، به مجرد اتیان اقل، جامع محقق شد و امتثال حاصل شد و امر ساقط شد، پس معنا ندارد اکثر مصداق واجب باشد و همیشه ایجاب اکثر، لغو است. در متباینین شارع مقدس می‌تواند بفرماید یا صیام یا عتق ولی در اقل و اکثر نمی‌تواند هر دو را واجب کند چون اگر اقل اتیان شد، وجوب اکثر معنا ندارد. البته قصر و تمام در ظاهر اقل و اکثر هستند ولی در حقیقت متباینین هستند چون قصر یعنی دو رکعت به شرط سلام و تمام یعنی دو رکعت به شرط عدم سلام. به هر حال، ‌تکبیرة الاحرام در نماز واجب است و نمی‌توان گفت در نماز، یک تکبیر یا 7 تکبیر واجب است یا یک تکبیر یا 6 تکبیر. هر مقداری که مکلف تکبیرة الاحرام قرار دهد، همان مقدار واجب است و در این صورت اگر 5 تا را گفت،‌ همان مقدار واجب است و اگر یکی را انتخاب کرد، همان واجب است و حقیقت آن، تخییر بین اقل و اکثر است.
آخوند
مرحوم آخوند در مقابل فرموده اصلا تخییر بین اقل و اکثر نه تنها محال نیست بلکه ضروری است. چون وقتی اقل بحده ملاک دارد یعنی یک تکبیرة ملاک دارد نه اینکه به شرط لا ، همچنین اکثر نیز ملاک دارد، ترجیح بلامرحج است که یکی را واجب قرار دهد بلکه باید هر دو واجب قرار دهد. لذا اگر یکی را اتیان کند ملاک محقق می‌شود و اگر 7 تا اتیان کند ملاک محقق می‌شود، پس بر مولی ضروری است که تخییر را جعل کند.
استاد
اما به نظر می‌رسد ضروری مرحوم آخوند صحیح نیست و بر مولی واجب نیست هر چه که ملاک دارد برای ما واجب کند، مثلا نمی‌توان گفت برای نماز صبح فقط دو رکعت ملاک داشته که خدا واجب کرده و 3 رکعت ملاک نداشته که واجب نکرده، بلکه احتمال ملاک برای سه رکعت صبح نیز وجود دارد ولی خدا آن را واجب نکرده.
مرحوم خوئی به ایشان پاسخ داده ملاکات به دست ما نیست و اینها لطف خداست که بعضی موارد را واجب کرده و به ما رسانده است.
همچنین اصل فرمایش مرحوم خوئی نیز صحیح نیست که فرموده تخییر میان اقل و اکثر، ضروری العدم است.
بلکه به نظر ما تخییر بین اقل و اکثر یک امر عرفی است. فرایش مرحوم خوئی دقت‌های عقلی است. مولی به فرزندش می‌گوید یکی دوتا نان بخر، اگر فرزند دوتا بخرد، مصداق همان امر الزامی است نه اینکه یک نان مصداق امر الزامی به اقل باشد و نان دوم مصداق امر استحبابی به اکثر است.