24-دي-1402, 18:10
آیا لازم است که محل این مشکوک قبل از شیئ دیگر باشد که در این صورت ترتب حاصل است یا اینکه محل غیر بعد از مشکوک باشد که در این صورت نیز ترتب صدق می‌کند؟ مثلا در حال نماز عصر شک می‌کند که ظهر خوانده یا نه، مرحوم خوئی می‌گوید نمی‌توان قاعده تجاوز را جاری کرد با اینکه محل ظهر قبل از عصر است، چون باید محل غیر بعد از مشکوک باشد. در نماز ظهر و عصر، عصر باید بعد از ظهر باشد وگرنه باطل است ولی دلیل نداریم که ظهر باید قبل از عصر باشد لذا ممکن است کسی ظهر را بخواند و عصر را نخواند ولی نماز ظهرش صحیح است. یا مثلا مکلف در حال تعقیبات و تسبیحات شک دارد که نماز خوانده یا نه، اینجا تجاوز جاری نیست چون ولو اینکه ترتب میان آنها وجود دارد ولی ترتب به این صورت است که تعقیبات بعد از نماز است نه اینکه شرط نماز آن باشد که قبل از تعقیبات باشد.
در مورد تکبیر و اقامه نیز این مطلب صادق است و قاعده تجاوز جاری است چون شرط صحت اقامه، این است که قبل از نماز باشد نه اینکه شرط صحت تکبیر آن باشد که بعد از اقامه باشد لذا اگر اقامه گفته نشود، نماز صحیح است.
در قاعده تجاوز به ترتب نیاز داریم و این ترتب باید طوری باشد که محل مشکوک قبل از غیر باشد که عند الشک، صدق کند خرجت عنه و دخلت فی غیره. دخلت فی غیره نیز موضوعیت ندارد و دخول در غیر بر این بیان شده که خروج صدق کند لذا اگر داخل در غیر نشده، خروج صدق نمی‌کند و در محل باقی است.
طبق این مطلب، مرحوم خوئی فرموده دخول در مستحبات فایده ندارد و اگر مکلف در حال بیان استعاذه شک کرد که تکبیر گفته یا نه، در این صورت خرجت عن محل التکبیر صدق نمی‌کند چون محل تکبیر قبل از استعاذه نیست بلکه این استعاذه است که بعد از تکبیر قرار دارد. مثلا در حال قنوت اگر شک کردیم که قرائت خواندیم یا نه، مرحوم خوئی می‌فرماید باید برگردد و اتیان کند چون شرط قرائت، قنوت نیست.
اما در ذهن عرفی ما این است که قاعده تجاوز به این مقدار ضیق نیست. در ذهن ما این است که باید محلش قبل باشد ولی قبلیت به این معنا نیست که قبل باشد و بدون آن عمل صحیح نباشد. اگر شارع مقدس فرمود نماز کامل این است که بگویی الله اکبر و بعد آیه توجه را بخوان و بعد استعاذه بگویی و بعد حمد بخوانی، همین مقدار برای ترتب کافی است. به این معنا که شرط نماز کامل، قبلیت آن است و لازم نیست که قبلیت شرط صحت نماز باشد بلکه شرط کمال نیز باشد قبلیت صدق می‌کند. اگر صاحب مسئله می‌گوید در صحیحه حماد می‌گوید نماز کامل چنین است و بعد می‌فرماید اگر در چیزی شک کردی و خرجت عن شیئ و دخلت فی غیره، فامض، این تطبیق و ترتیب در نماز کامل رخ داده و تجاوز جاری است. لذا فرمایش مشهور صحیح است که اگر مکلف در عمل مستحب مربوط به نماز بود و شک در واجب قبلی داشت، از محل آن عمل در نماز کامل عبور کرده و خرجت صدق می‌کند.
درس خارج فقه. جلسه 71. تاریخ 24 دی ماه 1402
در مورد تکبیر و اقامه نیز این مطلب صادق است و قاعده تجاوز جاری است چون شرط صحت اقامه، این است که قبل از نماز باشد نه اینکه شرط صحت تکبیر آن باشد که بعد از اقامه باشد لذا اگر اقامه گفته نشود، نماز صحیح است.
در قاعده تجاوز به ترتب نیاز داریم و این ترتب باید طوری باشد که محل مشکوک قبل از غیر باشد که عند الشک، صدق کند خرجت عنه و دخلت فی غیره. دخلت فی غیره نیز موضوعیت ندارد و دخول در غیر بر این بیان شده که خروج صدق کند لذا اگر داخل در غیر نشده، خروج صدق نمی‌کند و در محل باقی است.
طبق این مطلب، مرحوم خوئی فرموده دخول در مستحبات فایده ندارد و اگر مکلف در حال بیان استعاذه شک کرد که تکبیر گفته یا نه، در این صورت خرجت عن محل التکبیر صدق نمی‌کند چون محل تکبیر قبل از استعاذه نیست بلکه این استعاذه است که بعد از تکبیر قرار دارد. مثلا در حال قنوت اگر شک کردیم که قرائت خواندیم یا نه، مرحوم خوئی می‌فرماید باید برگردد و اتیان کند چون شرط قرائت، قنوت نیست.
اما در ذهن عرفی ما این است که قاعده تجاوز به این مقدار ضیق نیست. در ذهن ما این است که باید محلش قبل باشد ولی قبلیت به این معنا نیست که قبل باشد و بدون آن عمل صحیح نباشد. اگر شارع مقدس فرمود نماز کامل این است که بگویی الله اکبر و بعد آیه توجه را بخوان و بعد استعاذه بگویی و بعد حمد بخوانی، همین مقدار برای ترتب کافی است. به این معنا که شرط نماز کامل، قبلیت آن است و لازم نیست که قبلیت شرط صحت نماز باشد بلکه شرط کمال نیز باشد قبلیت صدق می‌کند. اگر صاحب مسئله می‌گوید در صحیحه حماد می‌گوید نماز کامل چنین است و بعد می‌فرماید اگر در چیزی شک کردی و خرجت عن شیئ و دخلت فی غیره، فامض، این تطبیق و ترتیب در نماز کامل رخ داده و تجاوز جاری است. لذا فرمایش مشهور صحیح است که اگر مکلف در عمل مستحب مربوط به نماز بود و شک در واجب قبلی داشت، از محل آن عمل در نماز کامل عبور کرده و خرجت صدق می‌کند.
درس خارج فقه. جلسه 71. تاریخ 24 دی ماه 1402
