حجیت ظهور، قطعی یا اعتباری؟

[Payam_Khajei]

مرحوم شیخ انصاری رحمه الله فرموده‌اند: دلالت ظهور بر مراد متکلم به شرط این که احراز شود که متکلم نصب قرینه بر خلاف ظهور نکرده است، قطعی است[1].

مرحوم روحانی نیز فرموده‌اند: اگر احراز شود که مولی وقتی گفت «جئنی بأسد» نصب قرینه نکرد که مراد از اسد، رجل شجاع است قطع پیدا می‌شود به این که مراد از «اسد» همان معنای ظاهر آن یعنی حیوان مفترس است[2].

این بیان تمام نیست زیرا در صورتی که متکلم به صدد تفهیم یک معنایی است و ملتفت نیز هست که از معنای ظاهر «جئنی باسد» در صورت عدم نصب قرینه حیوان مفترس فهمیده می‌شود، با این مقدمه قطع پیدا می‌شود که مراد تفهیمی او حیوان مفترس است. ولی

 اولا: این فقط نشان می‌دهد که مراد استعمالی و تفهیمی متکلم، «جئنی بحیوان مفترس» بود ولی این که مراد جدی او نیز همین مطلب بود را اثبات نمی‌کند زیرا ممکن است به داعی هزل یا تقیه بیان کرده است.

ثانیا: نسبت به متکلم عرفی -بحث در خصوص ظهور کلام مولی نیست بلکه بحث در بررسی حجیت مطلق ظهور است- ممکن است او در این که خیال می‌کند معنایی که از این عبارت تفهیم می‌شود همان معنایی است که مدنظر او است، اشتباه کرده باشد مثلا متکلم خیال می‌کرد که همه از «جئنی بأسد» رجل شجاع می‌فهمند در حالی که این اشتباه است و مردم از آن حیوان مفترس می‌فهمند.

و نسبت به شارع که اشتباه نمی‌کند، اگر او به صدد تفهیم یک معنایی باشد و می‌داند معنایی که مردم از این خطاب می‌فهمند همین معنای ظاهر است قطع پیدا می‌شود که مراد تفهیمی او همین معنای ظاهر است ولی ممکن است به داعی جد نباشد. لذا این که گفته شود «دلالت ظهور بر مراد متکلم قطعی است و گویا حجیت ظهور نیاز به تعبد ندارد» درست نیست.

علاوه بر این که ممکن است مولی توریه می‌کند. و خود شیخ انصاری رحمه الله معتقد هستند که در مواردی که شارع از عام عموم را اراده نکرده است و به نحو منفصل برای آن مخصص ذکر کند، توریه کرده است. مثل این که شخص که در دستش تسبیح بود و آن را می‌اندازد و به شخصی که از او طلب پول می‌کند می‌گوید «و الله یدی خالیة» تا او از آن پول نداشتن او را بفهمد در حالی که قصد خود متکلم این است که تسبیح در دستم نیست. برای اثبات عدم توریه باید به حجیت ظن خاص رجوع شود از این جهت که ظهور نیز ظن خاص است برای کشف مراد استعمالی مولی که با توریه فرق کند و همچنین برای کشف مراد جدی مولی که از روی تقیه و مصلحت نگفته است به آن رجوع شود. لذا حجیت ظهور یک حجیت اعتباریه است نه حجیت ذاتیه.

نسبت به مراد جدی قطعا حجیت ظهور اعتباریه است زیرا دلالت آن بر مراد جدی قطعی نیست و نسبت به مراد استعمالی نیز که خود شیخ انصاری رحمه الله فرموده‌اند: ممکن است مراد استعمالی متکلم در عام طبق ظهور تصوری نباشد بلکه حتی مراد تفهیمی با مراد استعمالی نیز مختلف باشد که در توریه چنین است، و دلالت ظهور برای نفی توریه قطعی نیست.

  خارج اصول - 20/10/1402

---

[1] فرائد الاصول، انصاری، مرتضی بن محمد امین، ج1، ص54.

[/url][url=file:///C:/Users/YaAli/Desktop/%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%AD%D8%AB.docx#_ftnref2][2] منتقی الاصول، روحانی، محمد، ج4، ص209.