17-بهمن-1402, 23:45
با تمسک به آیه‌ی «هُوَ الَّذي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ» گفته شده است: از آنجا که ظهور کتاب از متشابهات قرآن است لذا حجیت ظهور کتاب ثابت نیست و ما نهی از اتباع آن شده ایم.
ما می گوییم: در این آیه دو کلمه «اتباع متشابه» و «ابتغاء تأویله» بیان شده است که باید بین آن دو جمع شود، اتباع در مواردی استعمال می‌شود که کلام لااقل اشعار به یک مطلب داشته باشد و لذا به حمل کلام مجمل بر یک معنایی که کلام نه ظهور در آن دارد و نه اشعار به آن، عرفا اتباع و پیروی کردن گفته نمی‌شود. از طرف دیگر به حمل کلام ظاهر بر معنای ظاهری که در آن مستقر است تاویل گفته نمی‌شود. و مقتضای جمع بین این دو این است که گفته شود اهل زیغ کلامی از قرآن را که یا مشعر به یک معنا بود و یا با قطع نظر از قرائن عقلیه و نقلیه ظاهر در یک معنا بود، اخذ می‌کردند و از آن دنباله‌روی می‌کردند. و غرض بعضی از این افراد فتنه‌گری بود زیرا این معنایی که آیه اشعار به آن دارد یا ظهور لولا القرینة در آن دارد، معنای صحیحی نیست.
هدف بعضی از آن‌ها نیز این بود که آیه را تأویل کنند و تأویل به معنای «حمل الظاهر علی خلاف الظاهر» یک اصطلاح جدید است. ولی همین اخذ آیه به غرض دنبال کردن معنایی که مراد جدی خداوند متعال نیست به صرف اشعار آیه در آن معنا یه با صرف ظهور لولا القرینة، ابتغاء تأویل است زیرا معنای مقصود جدی آیه دنبال نشده است بلکه معنایی را که آیه مشعر به آن است یا ظاهر لولا القرینة العقلیة و النقلیة در آن است، به غرض وصول به معنای مقصود خودشان دنبال کرده‌اند.
حمل کلام بر معنای ظاهر –ولو بعد القرینة- که قرینه‌ای بر خلاف آن نیست تأویل نیست؛ حمل الظاهر علی ظاهره تأویل نیست. و اگر واقعا مراد جدی خداوند خلاف این ظاهر باشد ما حجت بر این ظهور وجود داریم و دیگر این ابتغاء تأویل نیست. و در این صورت که واقعا مراد جدی خداوند بر خلاف ظاهر آیه باشد هر چند از نظر ما این آیه متشابه است اما طبق حجیت عقلاییه ظهور (بناء و ارتکاز عقلائی) تا زمانی که قرینه بر خلاف آن ظهور اقامه نشود به نظر عقلائی آن کلام متشابه نیست و حمل آن بر معنای ظاهر، تاویل نیست ولو اگر بعدا کشف شود که مراد جدی خداوند غیر از این ظاهر است، فهمیده می‌شود که این آیه متشابه بوده است.
¨ خارج اصول - 09/11/1402
