نقد تمسک به انسداد صغیر در اثبات حجیت قول لغوی

[Payam_Khajei]

گفته می شود: عدم اعتماد به قول لغوی موجب بسته شدن باب فهم معانی لغویه بر ما می‌‌شود.

ما می گوییم: بسته شدن باب فهم معانی لغویه سبب ایجاد مشکل نمی‌شود و نتیجه آن بهتر نیز می‌شود زیرا به اصل برائت رجوع می‌شود. در شبهه مفهومیه غنا، غیبت، کذب (که آیا شامل توریه می‌‌شود یا نه) و قمار‌ اصل برائت جاری می‌شود.

ان قلت: در این مواردی که در شبهه مفهومیه به اصل برائت رجوع می‌شود علم اجمالی پیدا می‌‌شود که یک خلاف واقعی صورت گرفته است.

قلت: هر کسی چنین علم اجمالی دارد احتیاط کند. ما علم اجمالی که تمام اطراف آن محل ابتلای مکلف واحد باشد، نداریم. لذا در شبهه مفهومیه غنا اصل برائت جاری می‌‌کنم گرچه خودم گوش ندهم. در شبهه مفهومیه غیبت نیز اصل برائت جاری می‌‌کنم حالا خودمان هم نعوذبالله گاهی در شبهه مفهومیه غیبت، غیبت کنیم. این‌قدر موارد زیاد نیست که علم اجمالی به خلاف واقع بودن بعضی از این اصل‌ها پیدا شود. و واقعا احتمال می‌‌دهیم تمام این مواردی که به اصل برائت رجوع کردیم مطابق با واقع عمل کرده باشیم و لذا باب علم در معانی لغویه اولا به طور کلی  منسد نیست، بلکه در یک مواردی منسد است بیشتر هم شک در سعه و ضیق معنا است. ثانیا: ‌بر فرض باب علم به معنای لغوی منسد شود مستلزم انسداد کبیر نیست که سبب معطل شدن معظم ابواب فقه شود. نهایتا در مواردی که به تشخیص معانی لغویه نیاز است باب علم منسد می‌شود که در این موارد در صورت عدم وجود علم اجمالی، به اصل برائت رجوع می‌‌شود و در صورت وجود علم اجمالی احتیاط می‌شود. البته اگر آن مستلزم انسداد کبیر شود نتایج انسداد کبیر بر آن مترتب می‌شود ولی چنین نیست.

بنابراین «فالحق عدم حجیة قول اللغوی الا اذا افاد العلم العرفی». و معمولا نیز ما دچار مشکل نشدیم، ‌دیگران نیز که قول لغوی را حجت نمی‌دانند نشنیده‌ایم که بگویند  دچار مشکل شدیم.

 

¨    خارج اصول - 23/11/1402

 

[استاد در جلسه بعد در تکمیل فرمایششان فرمودند: ضمنا ما که گفتیم در شبهات مفهومیه یک لغت چه اشکال دارد به برائت رجوع کنیم... لکن اجرای برائت شرط دارد، این را از آن غفلت نکنیم. مثلا عام فوقانی نباید داشته باشیم.... و همین‌طور شرط جریان برائت این است که استصحاب تکلیف سابق نداشته باشد بنا بر قول به جریان استصحاب در شبهات حکمیه.... و همین‌طور شک در محصل نباشد.... برای تفصیل بیشتر به جلسه خارج اصول 24/11/1402 رجوع شود.]

[مسعود عطار منش]

علم به لغات موضوعیت ندارد بلکه طریق است برای کشف ظواهر کتاب و سنت و نکته اینجاست که باب علم به ظواهر کتاب و سنت در موارد بسیاری منسد است هر چند باب علم به لغات در موارد بسیار منسد نباشد.
علت این انسداد آن است که ظهور زمان صدور باید احراز شود و اصولی همچون اصاله الثبات فی الظواهر هم به نظر می رسد حجت نباشند.

[Payam_Khajei]

بنظر می رسد این ادعایی بسیار موونه بر است. یعنی باید شما تتبع زیادی در کل روایات فقهی و قرائن ضمیمه اش داشته باشید تا بتوانید ادعای انسداد در کل ظهورات را بکنید. 

مثلا این همه ادله ای در آن احکام نماز آمده است بابش منسد است ؟ این طور نماز می خواند و این طور باید سجده کرد و ......

یا مثلا در روزه اینکه فلان کار را انجام بدهید و فلان کار نکنید این جا واقعا انسدادی رخ داده است. 

حالا من سراغ برخی مواردی که در اصول مثال معروف برای اجمال مفهومی هستند مثل غنا. 
آیا واقعا با تتبع در کتب تاریخ و اوضاع صادقین علیهما السلام یا اضافه کردن نکاتی نمی توان تا حدی این موارد را از اجمال در آورد؟

البته من منکر نیستم که با ادله لفظی نباید بدون جمع قرائن متصله و منفصله به ظهور بدوی عمل کرد. لکن اینکه بگوییم کلا ظهورات منسد است یک ادعای مشکل و بزرگی است. 


قرائن یا شخصیه در مقام هستند که راوی اگر ثقه باشد باید نقل کند . یا نوعیه هستند که در این موارد باید سعی کنیم با سعی در جمع آوری قرائن، فضای آن زمان را ترسیم کنیم و قرائن نوعیه را بدست آوریم. بله گاهی شاید نتوانیم دقیق این قرائن نوعیه را بدست آوریم و در شک باقی بمانیم ولی اینکه همه فقه این طور باشد بنظرم ادعای آن خیلی سخت است. و با چند تا مثال و .... نمی شود چنین چیزی را اثبات کرد.

[مسعود عطار منش]

علت این همه اختلاف بین احادیث چیست؟ یکی از عقلایی ترین احتمالات آن است اساسا در زمان صدور قرائنی وجود داشته که به ما نرسیده.
عمدتا همان قرائن نوعیه را در نظر دارم.
در بسیاری از موارد وجود این قرائن معلوم است و در بسیاری از موارد مظنون است طوری که با فحص هم معلوم نمی شود و در برخی موارد هم مشکوک یا موهوم است.
نکته اینجاست که با در نظر گرفتن مجموع این موارد، یک علم اجمالی یا ظن اجمالی کثیر در کثیر در اختلال ظواهر شکل میگیرد طوری که احتمالش بر سایر اطراف بسط پیدا می کند.
بله احتمال نمی دهیم همه ادله چنین باشد. ولی آن ادله ای که ساید تعدادشان نسبت به کل 30 در صد باشد چون معلوم بالتفصیل نیست احتمالش به آن 70 در صد سرایت می کند.
البته این اعداد و ارقام را خیلی اصرار ندارم.