مروری بر مسلک اعتبار در تبیین حقیقت وضع

[مسعود عطار منش]

مسلک دومی که در کلام مرحوم شهید صدر وارد شده، مسلک اعتبار است[1]. این مسلک به گونه ­های مختلفی تقریب شده است که مرحوم آقای صدر نیز گونه­ های مختلف آن را مورد بحث قرار داده­اند. ما قصد بحث تفصیلی از گونه­ های مختلف تقریب مسلک اعتبار نداریم و صرفاً به شکل گذرا این تقریبات را عنوان می­کنیم و سپس اشکال مشترکی که مرحوم آقای صدر به همۀ این تقریبات وارد می­کنند را طرح نموده و در موردش بحث می­کنیم.

مسلک اعتبار، به لحاظ چیستیِ معتبر، به چند گونه قابل تقریب است:

1-    اعتبار وضع اللفظ علی المعنی: ما یک سری وضع حقیقی داریم مانند قرار دادن چراغ قرمز در چهارراه؛ یا قرار دادن میل بر سر هر فرسخ که در زمان­های قدیم رواج داشته و علت این که نام میل را قرار دادند به جهت همین میله­ هایی بوده که علامت رأس الفرسخ بوده است. بر اساس تقریب مورد نظر، لفظ، وضع اعتباری است و گویا همانند آن میله­ای است که سر هر فرسخ می­گذارند تا دلالت داشته باشد بر این که اینجا یک میل است. مرحوم آقای صدر این تقریب را مطرح نموده و اشکالات محقق خوئی به آن را ذکر می­کنند و در موردش بحث می­کنند.

2-    اعتبار هو هویة: تقریب دوم این است که فرض کنیم لفظ و معنا یکی هستند؛ طبق این تقریب، معتبر عبارت است از «کون اللفظ نفس المعنی». ایشان این تقریب را نیز ذکر نموده و در موردش بحث می­کنند.

3-    اعتبار این که لفظ، ادات دال بر معنا باشد.

مرحوم آقای صدر به ذکر اشکالاتی نسبت به تک­ تک این تقریبات می­پردازند که از آن در­ می­گذریم و به اشکال مشترک به سه تقریب می­پردازیم. اشکال مشترک این سه تقریب در کلام مرحوم حاج شیخ در درر نیز منعکس شده است[2]؛ همین اشکال باعث شده مسلک اعتبار که مسلک مشهور بین علماء بوده، کنار برود و مسلک تعهّد جایگزین آن شود.

اشکال اصلی به مسلک اعتبار

اشکال مزبور آن است که شما می­خواهید لفظ، سبب دلالت بر معنا شود؛ به عبارت دیگر مقصود از وضع، سببیّت تصور لفظ برای تصوّر معنا است. این در حالی است که سببیت یک امر حقیقی است و مجرّد اعتبار، برای تحقق آن کافی نیست. به طور مثال اگر شما اعتبار کنید این عروسک فرزند شما است، اگر صد بار هم فرزند بودن را اعتبار کنید، باعث نمی­شود این عروسک گرسنه شود. به عبارت دیگر آثار حقیقی شیء در اثر اعتبار تحقق پیدا نمی­کند. وقتی بین تصور لفظ و معنا حقیقتاً سببیتی وجود ندارد مجرد اعتبار چه سودی دارد. این اشکال اساسی مسلک اعتبار است که باعث شده است شهید صدر نیز این مسلک را کنار بگذارد و مسلک دیگری را جایگزین آن کند به طوری که وضع قابلیت این را پیدا کند که سببیت حقیقی ایجاد کند.

---

[1] مباحث الاصول چ1 ق1 ص90
[2] دررالفوائد ( طبع جديد )، ص: 35
درس خارج اصول جلسّ3 مورخ5مهر1402