اشکال به معممیت علت و حکمت

[فقه جواهری]

مرحوم آقای داماد نظرشان این است که حکمت مثل علت ‌معمم است‌، فقط فرقش با علت این است که علت مخصص هم هست، ‌حکمت مخصص نیست آقای زنجانی هم این نظر را پذیرفته اند مثلا در روایت آمده است که خداوند حرام کرد میته را چون مستلزم فساد ابدان است، به عرف بگویی می‌‌گوید هروئین که بیشتر مستلزم فساد ابدان است پس نمی‌‌شود میته حرام باشد چون مستلزم فساد ابدان است اما هروئین حرام نشود؟ این عرفی نیست. بله، ‌حکمت است و مخصص نیست لذا و لو اکل میته به مقدار کم که مستتبع فساد بدن نیست او هم حرام است اما اگر یک چیز دیگری غیر از میته او هم مستتبع فساد ابدان بود عرف می‌‌گوید شارع او را هم حرام کرده است
 
استاد شهیدی فرمودند که ما هم این مطلب را قبول داریم اما یک شبهه‌ای هم داریم می گوییم در صورتی که احتمال مانعیتی ندهیم، ‌این‌که می‌‌گویند ‌حکمت مانند علت معمم است معنایش اینست که فقط می‌‌شود وجود مقتضی را اثبات کرد اما نمی‌شود مانع بالفعل را با آن نفی کرد‌.
مثلا پدری به فرزندش می‌‌گوید پسر! در ظهر تابستان در کوچه بازی نکن، می‌‌ترسم سردرد بگیری، فردا ‌مادرش می‌‌گوید برو نان بگیر ظهر است نان نداریم! نمی‌رود. به پدر می‌‌گوید شما یک جمله‌ای به من گفتید که اگر حکمت هم باشد طبق نظر این دو عالم بزرگوار معمم است، من اگر بروم بیرون نان بگیرم می‌‌ترسم سردرد بگیرم. آیا این حرف فرزند قابل قبول است؟ می‌‌گویند خوف سردرد برای منع از بازی کردن در هوای گرم مقتضی است اما یک مقتضی اقوایی هست برای خرید نان.
بعبارت دیگر معمم بودن حکمت از معمم بودن علت که بالاتر نیست فقط مقتضی را می‌‌فهماند‌، انتفاء مانع یا مقتضی اقوی را برای حکم دیگر از خارج باید احراز کنیم
فقه 7/1/97