اشتراط لفظ جلاله در صحت قسم

[رضا اسکندری]

یکی از مباحث مطرح شده در احکام قسم در کتاب القضاء این است که قسم باید به خدا باشد و قسم به غیر خدا از نظر وضعی صحیح نیست و اثر (مثل فصل خصومت و ...) بر آن مترتب نیست.

با این حال از نظر همه فقهاء لازم نیست قسم به لفظ جلاله «الله» باشد و بلکه قسم با سایر اسامی خاص خداوند و بلکه اسامی غیر مختص (با فرض انصراف یا نصب قرینه) نیز صحیح است.

البته در کلمات برخی از علماء احتمال لزوم قسم به لفظ جلاله مطرح شده است اما کسی از علماء به آن معتقد نیست.

از نظر حضرت استاد اگر چه متفاهم از ادله‌ای که در آنها تعابیری مثل «حلف بالله» آمده است این است که باید به ذات خداوند قسم خورد نه لزوم قسم به لفظ جلاله و لذا کسی که مثلا به رحمن یا خالق کل شیء و ... قسم می‌خورد هم صدق می‌کند که به خدا قسم خورده است، اما از نظر ایشان بر اساس روایت سکونی، قسم به لفظ الله لازم است.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِي‏ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ: إِذَا قَالَ الرَّجُلُ أَقْسَمْتُ‏ أَوْ حَلَفْتُ‏ فَلَيْسَ بِشَيْ‏ءٍ حَتَّى يَقُولَ أَقْسَمْتُ بِاللَّهِ أَوْ حَلَفْتُ بِاللَّهِ. (تهذیب الاحکام، جلد ۸، صفحه ۳۰۱)

از نظر ایشان مفاد این روایت این است که قسم تا وقتی گفته نشود به الله قسم می‌خورم، اثری ندارد. البته در این روایت هم احتمال دارد که مراد این باشد که صرف بیان قسم اثر ندارد و باید مقسوم به هم ذکر شود اما این احتمال خلاف ظاهر روایت است.

بر این اساس مفاد ماده ۲۸۱ آیین دادرسی مدنی و ماده ۲۰۳ قانون مجازات اسلامی، «سوگند بايد مطابق قرار دادگاه و با لفظ جلاله والله، بالله، تالله يا نام خداوند متعال به ساير زبان‏ها اداء شود» اگر چه از نظر حضرت استاد صحیح است اما بر خلاف فتوای همه فقهای امامیه است و مشخص نیست تدوین کنندگان قانون بر چه اساسی چنین ماده قانونی را تدوین کرده‌اند.