معنای اشتراط عدم وجود شاهد مسلمان برای پذیرش شهادت کافر ذمّی

[سید یزدی]

در مسئلۀ اشتراط قید سوم (عدم وجود شاهد مسلمان) برای پذیرش شهادت ذمی در وصیت، کلمات اصحاب اضطراب زیادی دارد. آیا برای پذیرش شهادت ذمی در سفر، هیچ شاهد مسلمانی حتی زن نباید وجود داشته باشد؟ از برخی از کلمات این مطلب برداشت می شود مثل کلام شیخ در نهایه. آیا هیچ شاهد مسلمانی اعم از فاسق و عادل نباید وجود داشته باشد؟

برخی از فقها، گفته اند: شرط قبول شهادت ذمی، عدم وجود رجل مسلمان عادل است. لذا زن و فاسق را خارج کرده اند.

در برخی از کلمات آمده است: پذیرش شهادت کافر ذمی مشروط است به عدم شهادت عدلین مسلمان اگرچه زن باشند.

مرحوم نراقی عباراتی را نقل می کند که ظهور آنها در اشتراط عدم مسلمان مطلقا می باشد لکن ما از این عبارات چنین مطلبی را برداشت نمی کنیم. در این عبارات از نافع و مبسوط، اشتراط عدم مسلم ذکر شده است و تلقی نراقی از مسلم، مسلمان مذکر است. عبارت ایشان: «و لا يجوز شهادة من ليس على ظاهر الإسلام في الوصيّة، إلّا عند الضّرورة و فقد المسلم. بان يكون الموصي في موضع لا يجد فيه أحدا من المسلمين ليشهده على وصيّته، فإنّه يجوز، و الحال هذه، أن يشهد نفسين من أهل الذّمّة ممّن ظاهره الأمانة عند أهل ملّته. و لا يجوز شهادة غير أهل الذّمّة على حال.»[1]استظهار ما از این عبارت این است که اگر شهادت معتبر مسلمین وجود نداشت، نوبت به غیر مسلمانان می رسد یعنی اگر دو نفر عادل مرد مسلمان برای شهادت وجود نداشت، نوبت به شهادت غیر مسلمان می رسد. توجه کنید که مراد از تعبیر «احدا من المسلمین» یک مسلمانی است که وصیت با شهادتش ثابت شود لذا اگر یک مسلمان وجود داشت باز هم می توان به ذمی مراجعه کرد. ما ابتدائا از این عبارت برداشت کرده بودیم که شهادت دو ذمی باید ضمیمه شود به شهادت یک مسلمان در جایی که صرفا یک مسلمان داریم لکن بعدا این برداشت را رد کردیم به دلیل لزوم لغویت چون در فرضی که هیچ شاهد مسلمانی وجود نداشته باشد، بدون شک شهادت دو شاهد ذمی پذیرفته می شود پس اگر اشتراط دو شاهد ذمی در فرض وجود یک شاهد مسلمان را بپذیریم، لازم می آید که شهادت مسلمان را لغو بدانیم یعنی نکته ای در شهادت مسلمان در این فرض وجود نخواهد داشت.

---

[1] النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى، ص: 612‌