بررسی معاطاة بودن نکاح به صرف عشق و علاقه

[علاوی]

جلسه بیست و پنجم درس خارج فقه استاد سید مجتبی نور مفیدی
احکام عقد – مسأله 8 – موضوع: لزوم قصد انشاء و معنای آن
1401/09/13
شدت احتیاطی هم که آقایان در باب نکاح ذکر می‌کنند، بلا وجه است. بله، حسن احتیاط را انکار نمی‌کنیم، اما اینکه این احتیاط واجب باشد، به نظر می‌رسد وجهی برای آن وجود ندارد. اتفاقاً می‌خواهم نکته دیگری عرض کنم که چه‌بسا احتیاط در باب یک امری مثل نکاح، اقتضای عکس داشته باشد؛ نتیجه‌اش این می‌شود که بسیاری از کارهایی که مردم در این رابطه انجام می‌دهند، مثلاً عقدی جاری می‌کنند بسیاری از این عقدها سببیت برای حلیت نداشته باشد و اساساً مشکل همگانی و فراگیر پیدا شود. باید فعل و کار مردم را تا می‌توانیم براساس ضوابط و قواعد تصحیح کنیم. …. این شدت احتیاط به امر نکاح، این از کجا ناشی شده؟ این خودش وجهی ندارد.
منبع:
اینجا کلیک کنید

دلیل مذاق شریعت و اصل احتیاط
طرفداران انحصار صیغه نکاح در الفاظ قرآن و روایات، به دلیل مذاق شریعت و اصل اوّلی در نکاح نیز استناد کرده اند. ایشان معتقدند که نکاح و توالد و تناسل، از امور مربوط به فروج است که مذاق شریعت همواره بر احتیاط در آن است. اصل اوّلی در امور مربوط به فروج اقتضا می کند که به هنگام شکّ در حکمی از احکام نکاح، همواره باید جانب احتیاط را برگزید. در خصوص اعتبار الفاظ معتبر در صیغه عقد نکاح نیز بنا به احتیاط باید به قدر متیقّن، یعنی الفاظ رایج در قرآن و روایات اکتفا شود.

نقد و بررسی:
بررسی و ملاحظه متون فقهی بیانگر آن است که مسأله وجوب و لزوم احتیاط در باب نکاح و فروج امری اجماعی نیست بلکه تعابیر فقها در مذاق شریعت، بر لزوم احتیاط یا استحباب احتیاط، متفاوت است. در مقابل رویکردی که نظر به لزوم احتیاط در باب فروج داده است دیدگاه میانه تری که اغلب فقها را شامل می شود تنها به رجحان و اولویّت احتیاط در فروج بسنده کرده و آن را لازم و واجب نمی داند. 
نگاه کنید به:
عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1414ق)، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، ج3، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، صفحه 41.
جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج7، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، صفحه 403.
اردبیلی(محقّق)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، صفحه 144.


پرواضح است که در همه احکام فقهی، همواره احتیاط رجحان دارد اما در ابواب دماء، فروج، نکاح و اولاد این احتیاط شدیدتر است. با این حال نمی توان پذیرفت که در این ابواب، «اصل حلّیت» جای خود را به «اصل احتیاط» داده است، بلکه کافی است در این ابواب، احتیاط مستحبّ در سایر احکام را با تأکید و شدّت بیشتری لحاظ کرد؛ 
نگاه کنید به:
(فاضل لنکرانی، محمدجواد (1389)، تلقیح مصنوعی، چ2، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، صص 23-33.)

به این ترتیب، استناد به اصل احتیاط، به حکم مذاق شریعت در ردّ اعتبار سایر الفاظ در انشای صیغه نکاح، مردود است.
منبع:
مقاله تحلیل انتقادی نظریّه انحصار الفاظ ایجاب در عقد نکاح، نشریه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 14 - شماره 28 - پاییز 1401 ، صفحات 275-302 (مقاله پژوهشی)، زینب محمّدزاده