عدم شمول «اوفوا بالعقود» نسبت به بیع

[میرزا مرتضی]

اشکال چهارم که مطرح شده است این است که «أوفوا بالعقود» شامل بیع نمی شود؛ در حالی که شما در خرید و فروش سهام دنبال تصحیح بیع هستید. نمی توان با این آیه بیع را تصحیح کرد؛ زیرا در تفسیر قمی چنین آمده است:
« فَإِنَّهُ حَدَّثَنِي أَبِي عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَوْلُهُ أَوْفُوا بِالْعُقُودِ قَالَ بِالْعُهُود»
در تفسیر عیاشی نیز به صورت مرسل از عبدالله بن سنان همین روایت را نقل می کند ... بعید نیست با وجود این روایت که در عیاشی وجود دارد، اطمینان به وجود آن در تفسیر قمی اصل حاصل شود.
حال وقتی معنای آیه أوفوا بالعهود شد، معنای تعهد ظهور در تعهد بالفعل دارد در حالی که بیع تعهد به فعل نیست، بلکه انشای ملکیت است. بلی، عقلاء بیع را موضوع احکامی می دانند که مثلا بایع ملزم است جنس را تحویل بدهد، اما خود بیع مصداق تعهدات نیست. از این رو گفته می شود که با «أوفوا بالعقود» نمی توان بیع را تصحیح کرد کما اینکه با آیه «أوفوا بالعهد» نمی توان تصحیح کرد. این اشکال بعید نیست صحیح باشد؛ زیرا اگر «أوفوا بالعقود» را مانند محقق خویی معنا کنیم که به معنای «لاتفسخ العقود» است، یعنی عقد را به انتهاء برسانید یعنی عقد را به پایان برسانید، ارشاد است به اینکه فسخ عقد نافذ نیست. اگر اینگونه معنا کنیم مشکلی ندارد که با قطع نظر از این صحیحه ابن سنان شامل بیع شود، اما ما معتقدیم که «أوفوا بالعقود» امر به وفای عملی می کند و ما در بیع به چه چیزی وفای عملی می شود؟ بلی، اگر دلیل خاصی می گفت که به قرارداد بیع وفا کنید می گفتیم به معنای ترتیب آثار است، اما وفای به عقد، مخصوصا وقتی که تفسیر به عهد شد، یعنی پایبند تعهدات خود باشید. یعنی اگر در ضمن بیع تعهدی داریم باید پایبند باشیم، ولی خود بیع تعهد نیست، انشای ملکیت در مقابل ثمن است. البته با توجه به صحیحه این شبهه را مطرح می کنیم.