10-تير-1401, 17:59
درس خارج فقه جلسه 51 مورخ 6/10/1400
شوخ طبعی و ظرافت، موضوعی است که حضرت امیر علیه السلام به آن معروف بوده است و گاهی اوقات دشمنان از آن سوء استفاده می کردند. چنانچه حضرت امیر علیه السلام در مواجهه با کینه توزی معاویه بیان می کند: « يَزْعُمُ لِأَهْلِ الشَّامِ أَنَّ فِيَّ دُعَابَة وَ أَنِّي امْرُؤٌ تِلْعَابَة ...» بین دو مطلب خلط می شده، یکی ظرافت طبع و خوش طبعی و دیگری عدم پایبندی به وظایف و دستورات. هر چند گاهی شوخ طبعی ناشی از بی قید بودن و بی مبالاتی است اما تلازمی بین شوخ طبعی و بی مبالاتی نیست و می توان در عین مقیّد بودن کامل به شریعت و وظیفه شناس بودن، شوخ طبع نیز بود چنانچه حضرت علیه السلام ذیل آن کلام دارد، من چگونه تلعابه هستم درحالی که به روز قیامت اعتقاد دارم؟ متأسفانه گروه های تروریستی مثل داعش از اسلام چهره عبوس و خشن نشان دهند. در حالی که وظیفه شناسی و جدّیت و پایبندی به شریعت با شوخ طبعی منافاتی ندارد و با هم قابل جمع است.
بنده مطلبی را از مرحوم آقای احمدی میانجی شنیدم که در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید این مطلب را یافتم. به وسیله خلیفه دوم، فرهنگ خشونت در جامعه ترویج می شود. او دینداری را با خشونت همراه کرده بود. در برخی از منابع بین درّه عمر که تازیانه او بوده و شمشیر حجاج مقایسه شده و گفته شده: « درة عمر أهيب من سيف الحجاج» در زمان او که دینداری را با درّه می شناختند، طبیعی است که شوخ طبعی حضرت امیر علیه السلام را «تلعابه» تلقی کنند.
ابن ابی الحدید، بحثی را درباره سبب غلظت و فظاظه، دارد و می نویسد:
و نحن نذكر بعد كلاما كليا في سبب الغلظة و الفظاظة و هو الخلق المنافي للخلق الذي كان عليه أمير المؤمنين
ایشان سه صفحه بحث می کند به چه علت، اخلاق تند می شود؟ و اولین نفری که برای اخلاق تند مثال می زند، عمر بن خطاب است. او می نویسد:
و كان عمر بن الخطاب إذا غضب على واحد من أهله لا يسكن غضبه حتى يعض يده عضا شديدا حتى يدميها.
«یعض یده» ابهامی دارد که آیا دست خودش را گاز می گرفت یا دست اهل را؟ آقای احمدی میانجی آن را ید اهل معنا می کردند و برای بنده تردید وجود داشت. از ذیل این متن، به نظر می رسد برداشت آقای احمدی میانجی صحیح است:
و ذكر الزبير بن بكار في الموفقيات أن سُرّية جاءت لعبد الرحمن أو لعبيد الله بن عمر بن الخطاب إليه تشكوه فقالت يا أمير المؤمنين أ لا تعذرني من أبي عيسى قال و من أبو عيسى قال ابنك عبيد الله قال ويحك و قد تكني بأبي عيسى ثم دعاه فقال أيها اكتنيت بأبي عيسى؟ فحذر و فزع و أخذ يده فعضها ثم ضربه و قال ويلك و هل لعيسى أب أ تدري ما كنى العرب أبو سلمة أبو حنظلة أبو عرفطة أبو مرة.
«سُرّیه» به معنای کنیز است و «سَرّیه» گروهی است که به جنگ فرستاده می شود در مقابل غزوه. در این نقل آمده که کنیزی برای فرزند عمر بوده و از اربابش «ابو عیسی» پیش عمر شکایت می کند. عمر از اینکه پسرش کنیه «ابو عیسی» را برای خودش قرار داده، بسیار ناراحت می شود و کنیه های عجیب و غریبی را در عرب به عنوان کنیه های خوب بیان می کند. قیافه عمر وحشتناک بوده است و هیکل بزرگی داشته و چشم سرخ داشته است. شاید علت سرخی چشم، شراب خواری باشد که قبل از اسلام شراب خوار بوده و پس از آن نیز نبیذ را ترک نمی کرده است. قیافه عمر در حلیه الاولیاء ابو نعیم تشریح شده است. هر زمان عمر عصبانی می شد، پسران او نیز از او می ترسیدند. ظاهر ادامه نقل این است که ید عبید الله را گاز گرفت و او را کتک زد. از این تعبیر می توان فهمید که « يعض يده عضا شديدا حتى يدميها» به معنای گاز گرفتن دست اهل است. شبیه به همین تعبیر را زبیر نیز در ادامه نقل کرده است.
در معرفه الصحابه ابی نعیم، ج 1، ص: 69 دارد: «كَانَ عُمَرُ إِذَا غَضِبَ فَتَلَ شَارِبَهُ»
در برخی از نقل ها دارد که یک یهودی پیش عمر شکایت کرد و نام متشاکی را آورد. عمر به شدت عصبانی شد و متشاکی وقتی دید عمر عصبانی شده به یکی از صحابه پناه آورد. خلیفه اعلام کرد که چه کسی یهودی را اذیّت کرد است؟ به او گفته شد: عصبانیت خود را فروکش کنید و بگذارید حرفش را بزند. متشاکی گفت: من این بلا را سر یهودی آوردم اما داستانی داشت و این یهودی به زن مسلمان تجاوز کرده و خود زن نیز شاهد است. پدر و مادر زن پیش عمر شهادت دادند و عمر نیز یهودی را به دار آویخت و گفت: قرارداد صلح ما اینگونه نبود که شما به زن های مسلمان تجاوز کنید.
طبق این نقل، عمر اینقدر عصبانی می شد که از خود بیخود می شد و افراد سعی می کردند تا عصبانیت عمر فروکش کند. از همین نقل، مجعول بودن نقلی که در منابع عامه وارد شده، روشن می شود. در برخی از منابع عامه از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده: "اتقوا غضب عمر بن الخطاب! فإنه إذا غضب غضب الله له". این نقل مجعول است. آیا غضبی که منشأ می شود شخص مرتکب خلاف شود و همه از آن می ترسیدند، غضب الله است؟ این نقل، شبیه سازی با کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در حق حضرت زهرا سلام الله علیها است که «ان الله لیغضب لغضب فاطمه» یکی از کارهای متعارف اهل سنت، شبیه سازی فضائل اهل بیت علیهم السلام برای خلفاست. مثلا «الحسن و الحسن سیدا شباب اهل الجنه» را با «الفلان و الفلان سیدا کهول الجنه» شبیه سازی کردند. خود اهل سنت نقل کردند که وقتی عمر غضب پیدا می کرد از خود بی خود می شد و هیچ چیز را نمی شناخت. آیا این غضب، غضب الهی است؟
مرحوم فیروزآبادی در کتاب السبعه من السلف، فصل اول را در قول ابی بکر «ان لی شیطانا یعترینی فاذا غضبتُ فاجتنبونی» قرار داده است. ذیل آن می نویسد:
ثم یبقی الکلام فی انّ المراد بهذا الشیطان، شیاطین الجن او شیاطین الانس؟ الظاهر الثانی اللهم العن شیطان ابی بکر. قولوا آمین ایها المسلمین جمیعا
اللهم العن شیطان ابی بکر، قولوا آمین ایها المسلمون!
«اذا غضبت فاجتنبونی» اشاره به فرهنگی دارد که در آن زمان بین خلفا بوده و به تعبیر ابن ابی الحدید «هو الخلق المنافي للخلق الذي كان عليه أمير المؤمنين»
شوخ طبعی و ظرافت، موضوعی است که حضرت امیر علیه السلام به آن معروف بوده است و گاهی اوقات دشمنان از آن سوء استفاده می کردند. چنانچه حضرت امیر علیه السلام در مواجهه با کینه توزی معاویه بیان می کند: « يَزْعُمُ لِأَهْلِ الشَّامِ أَنَّ فِيَّ دُعَابَة وَ أَنِّي امْرُؤٌ تِلْعَابَة ...» بین دو مطلب خلط می شده، یکی ظرافت طبع و خوش طبعی و دیگری عدم پایبندی به وظایف و دستورات. هر چند گاهی شوخ طبعی ناشی از بی قید بودن و بی مبالاتی است اما تلازمی بین شوخ طبعی و بی مبالاتی نیست و می توان در عین مقیّد بودن کامل به شریعت و وظیفه شناس بودن، شوخ طبع نیز بود چنانچه حضرت علیه السلام ذیل آن کلام دارد، من چگونه تلعابه هستم درحالی که به روز قیامت اعتقاد دارم؟ متأسفانه گروه های تروریستی مثل داعش از اسلام چهره عبوس و خشن نشان دهند. در حالی که وظیفه شناسی و جدّیت و پایبندی به شریعت با شوخ طبعی منافاتی ندارد و با هم قابل جمع است.
بنده مطلبی را از مرحوم آقای احمدی میانجی شنیدم که در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید این مطلب را یافتم. به وسیله خلیفه دوم، فرهنگ خشونت در جامعه ترویج می شود. او دینداری را با خشونت همراه کرده بود. در برخی از منابع بین درّه عمر که تازیانه او بوده و شمشیر حجاج مقایسه شده و گفته شده: « درة عمر أهيب من سيف الحجاج» در زمان او که دینداری را با درّه می شناختند، طبیعی است که شوخ طبعی حضرت امیر علیه السلام را «تلعابه» تلقی کنند.
ابن ابی الحدید، بحثی را درباره سبب غلظت و فظاظه، دارد و می نویسد:
و نحن نذكر بعد كلاما كليا في سبب الغلظة و الفظاظة و هو الخلق المنافي للخلق الذي كان عليه أمير المؤمنين
ایشان سه صفحه بحث می کند به چه علت، اخلاق تند می شود؟ و اولین نفری که برای اخلاق تند مثال می زند، عمر بن خطاب است. او می نویسد:
و كان عمر بن الخطاب إذا غضب على واحد من أهله لا يسكن غضبه حتى يعض يده عضا شديدا حتى يدميها.
«یعض یده» ابهامی دارد که آیا دست خودش را گاز می گرفت یا دست اهل را؟ آقای احمدی میانجی آن را ید اهل معنا می کردند و برای بنده تردید وجود داشت. از ذیل این متن، به نظر می رسد برداشت آقای احمدی میانجی صحیح است:
و ذكر الزبير بن بكار في الموفقيات أن سُرّية جاءت لعبد الرحمن أو لعبيد الله بن عمر بن الخطاب إليه تشكوه فقالت يا أمير المؤمنين أ لا تعذرني من أبي عيسى قال و من أبو عيسى قال ابنك عبيد الله قال ويحك و قد تكني بأبي عيسى ثم دعاه فقال أيها اكتنيت بأبي عيسى؟ فحذر و فزع و أخذ يده فعضها ثم ضربه و قال ويلك و هل لعيسى أب أ تدري ما كنى العرب أبو سلمة أبو حنظلة أبو عرفطة أبو مرة.
«سُرّیه» به معنای کنیز است و «سَرّیه» گروهی است که به جنگ فرستاده می شود در مقابل غزوه. در این نقل آمده که کنیزی برای فرزند عمر بوده و از اربابش «ابو عیسی» پیش عمر شکایت می کند. عمر از اینکه پسرش کنیه «ابو عیسی» را برای خودش قرار داده، بسیار ناراحت می شود و کنیه های عجیب و غریبی را در عرب به عنوان کنیه های خوب بیان می کند. قیافه عمر وحشتناک بوده است و هیکل بزرگی داشته و چشم سرخ داشته است. شاید علت سرخی چشم، شراب خواری باشد که قبل از اسلام شراب خوار بوده و پس از آن نیز نبیذ را ترک نمی کرده است. قیافه عمر در حلیه الاولیاء ابو نعیم تشریح شده است. هر زمان عمر عصبانی می شد، پسران او نیز از او می ترسیدند. ظاهر ادامه نقل این است که ید عبید الله را گاز گرفت و او را کتک زد. از این تعبیر می توان فهمید که « يعض يده عضا شديدا حتى يدميها» به معنای گاز گرفتن دست اهل است. شبیه به همین تعبیر را زبیر نیز در ادامه نقل کرده است.
در معرفه الصحابه ابی نعیم، ج 1، ص: 69 دارد: «كَانَ عُمَرُ إِذَا غَضِبَ فَتَلَ شَارِبَهُ»
در برخی از نقل ها دارد که یک یهودی پیش عمر شکایت کرد و نام متشاکی را آورد. عمر به شدت عصبانی شد و متشاکی وقتی دید عمر عصبانی شده به یکی از صحابه پناه آورد. خلیفه اعلام کرد که چه کسی یهودی را اذیّت کرد است؟ به او گفته شد: عصبانیت خود را فروکش کنید و بگذارید حرفش را بزند. متشاکی گفت: من این بلا را سر یهودی آوردم اما داستانی داشت و این یهودی به زن مسلمان تجاوز کرده و خود زن نیز شاهد است. پدر و مادر زن پیش عمر شهادت دادند و عمر نیز یهودی را به دار آویخت و گفت: قرارداد صلح ما اینگونه نبود که شما به زن های مسلمان تجاوز کنید.
طبق این نقل، عمر اینقدر عصبانی می شد که از خود بیخود می شد و افراد سعی می کردند تا عصبانیت عمر فروکش کند. از همین نقل، مجعول بودن نقلی که در منابع عامه وارد شده، روشن می شود. در برخی از منابع عامه از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده: "اتقوا غضب عمر بن الخطاب! فإنه إذا غضب غضب الله له". این نقل مجعول است. آیا غضبی که منشأ می شود شخص مرتکب خلاف شود و همه از آن می ترسیدند، غضب الله است؟ این نقل، شبیه سازی با کلام پیامبر صلی الله علیه و آله در حق حضرت زهرا سلام الله علیها است که «ان الله لیغضب لغضب فاطمه» یکی از کارهای متعارف اهل سنت، شبیه سازی فضائل اهل بیت علیهم السلام برای خلفاست. مثلا «الحسن و الحسن سیدا شباب اهل الجنه» را با «الفلان و الفلان سیدا کهول الجنه» شبیه سازی کردند. خود اهل سنت نقل کردند که وقتی عمر غضب پیدا می کرد از خود بی خود می شد و هیچ چیز را نمی شناخت. آیا این غضب، غضب الهی است؟
مرحوم فیروزآبادی در کتاب السبعه من السلف، فصل اول را در قول ابی بکر «ان لی شیطانا یعترینی فاذا غضبتُ فاجتنبونی» قرار داده است. ذیل آن می نویسد:
ثم یبقی الکلام فی انّ المراد بهذا الشیطان، شیاطین الجن او شیاطین الانس؟ الظاهر الثانی اللهم العن شیطان ابی بکر. قولوا آمین ایها المسلمین جمیعا
اللهم العن شیطان ابی بکر، قولوا آمین ایها المسلمون!
«اذا غضبت فاجتنبونی» اشاره به فرهنگی دارد که در آن زمان بین خلفا بوده و به تعبیر ابن ابی الحدید «هو الخلق المنافي للخلق الذي كان عليه أمير المؤمنين»
![[عکس: hijab1.png]](http://www.hoseini.org/hijab1.png)