نکته علمی: ضابطۀ[جمع عرفی

[مسعود عطار منش]

مبنای شهید صدر در جمع عرفی: مفسّریت اظهر

شهید صدر جمع عرفی را به ملاک مفسّریت دانسته و قوام تفسیر را به اراده متکلّم می داند[1]  به این معنا که متکلم با بیان قرینه منفصل، مراد نهایی از ذو القرینه را بیان می کند. در مراد ایشان از مراد نهایی، اجمالی وجود دارد که آیا تفسیر را ناظر به مرحله مراد جدی دانسته یا ناظر به مرحله مراد استعمالی می دانند؟ خلاصه کلام شهید صدر این است که در جمع عرفی، متکلم قرینه ای را بر کلام دیگر خویش قرار داده و این فهم، ناشی از روش عرف است که متکلم از همین روش عرف، تبعیت کرده است. به عنوان نمونه ایشان در اظهر و ظاهر بیان می کند: عرف اظهر را قرینه بر تصرف در ظاهر قرار می دهد و همین دالّ بر قرینه قرار دادن اظهر بر ظاهر در دیدگاه متکلّم است.

مختار در حقیقت جمع عرفی: کشف از قرینه متصّل

در بحث جمع عرفی بیان کردیم که حقیقت جمع عرفی اینگونه نیست که شهید صدر می گوید. بلکه در جمع عرفی، عرف کلام دیگر متکلّم را قرینه برای فهم کلام اول او قرار می دهد بدون آنکه خود متکلّم اراده ای در قرینه قرار دادن کلام دوم داشته باشد.

---

[1] بحوث فی علم الأصول، السید محمد باقر الصدر، ج7، ص177.