تبعیت از امام زمان علیه السلام در عصر غیبت

[سید محمد صادق رضوی]

بسم الله الرحمن الرحیم

می دانیم که «امامت»، بر اساس ریشه‌ی لغوی آن، در اصطلاح اعتقادی نیز بیانگر پیشوایی عمومی جامعه است، که تمام عرصه‌های دنیوی و اخروی انسان، اعمّ از مذهبی، اجتماعی، سیاسی و... را شامل می‌شود. از وجوه احتیاج به امام، همینست که امّت بدون راهنمایی و مدیریت پیشوای معصوم نمی تواند مسیر خود را پیدا کرده و جامعه دچار بی‌نظمی خواهد شد. این وجه را هم در روایات (ابن بابویه، 1378، 2/101) و هم در سخن متکلّمین امامی (طوسی،1382، 1/70؛ شریف مرتضی، 1411، 409) می‌توان یافت.
بنابراین تردیدی نیست که هر شیعه و مأمومِ یک امام، باید در تمام حرکات اجتماعی و سیاسی تنها چشم به گفتار و رفتار امام زمانِ خود بدوزد و از او تبعیّت نموده و قدمی پیش و پس نرود. این اصل روشن که از معنای خود امامت هم هویداست، به صورت خاصّ هم در روایات فراوانی مورد تأکید واقع شده؛ از جمله در روایت مستفیضی از امیر المؤمنین علیه السلام چنین وارد شده است:
وَ لَقَدْ عَلِمَ الْمُسْتَحْفَظُونَ مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ ص أَنَّهُ قَالَ إِنِّي وَ أَهْلَ بَيْتِي مُطَهَّرُونَ فَلَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا- وَ لَا تَتَخَلَّفُوا عَنْهُمْ فَتَزِلُّوا- وَ لَا تُخَالِفُوهُمْ فَتَجْهَلُوا. (نمونه: تفسیر قمی، 1404، 1/ 4؛ غیبت نعمانی، 1397، 44)
به درستی که اصحاب فهمیده‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌دانند که ایشان فرمود: من و خاندانم پاکیزه گشته ایم، پس از آنان پیشی نگیرید که گمراه شوید، و از آنان پس نیفتید که لغزش یابید، و با آنان مخالفت نکنید که به جهالت می‌رسید.
البتّه باید توجّه داشت که بر اساس آیه‌ی شریفه‌ی {وَلِكُلِّ قَوْمٍ هاد}(الرعد/17) و روایاتی که در تفسیر آن و در موارد دیگر رسیده، هر امامی به صورت خاصّ هدایتگر زمان خود بوده و مردم هر دوره باید پیرو عملکرد فعلی امام زمان خود باشند که ممکنست با روش آینده یا گذشته‌ی آن امام، یا امام بعدی و قبلی متفاوت باشد.به تعبیر روایت صحیحی از امام باقر علیه السلام:
إِنَّمَا شِيعَتُنَا مَنْ تَابَعَنَا وَ لَمْ يُخَالِفْنَا، وَ مَنْ إِذَا خِفْنَا خَافَ‏، وَ إِذَا أَمِنَّا أَمِنَ، فَأُوَلئِكَ شِيعَتُنَا.(قرب الاسناد، 350)
شیعیان ما تنها کسانی اند که پیرو ما بوده و با ما مخالفت نکنند، کسانی که وقتی ما در خوف باشیم او هم در خوف بوده و وقتی در امنیت هستیم او هم ایمن باشد.
این قاعده‌ی کلّی، به خصوص در زمینه‌ی حرکات اجتماعی خود را نشان می‌دهد. بنابر توضیحات گذشته روشن می‌شود که مثلاً در زمان امام حسین علیه السلام بر تمام شیعیان لازم بود همراه ایشان در کربلا حاضر شوند؛ و در زمان صلح امام حسن علیه السلام هیچ کس حقّ جهاد نداشت؛ و این پیشوایی مطلق و لزوم تبعیّت، به صورت مستمر در تمامی ائمه علیهم السلام نسبت به شیعیان عصر خود جاریست.