24-بهمن-1402, 14:45
شهید صدر رحمه الله فرموده‌اند:در استظهارات عرفی یک اصالة الثباتی وجود دارد. اگر امروز از خطاب «اغتسل للجمعة» وجوب استظهار می‌شود، در صورت شک در استظهار عرف زمان صدور از این خطاب بنای عقلاء بر این است که در زمان صدور از این حدیث نیز همین مطلب استظهار می‌شد. و با این اصل احتمال ارتکاز بر خلاف این ظهور نفی می‌شود.
عدم پذیرش این اصل به عنوان یک اصل عقلایی سبب تعطیل وصیت‌نامه‌ها و وقف‌نامه‌هایی که در قرن‌ها پیش نوشته شده است می‌شود زیرا ممکن است ظهور عرفی عبارات این وقف‌نامه در زمان صدور این وقف‌نامه چیزی غیر از مطلبی باشد که امروز از آن استظهار می‌شود و این تعطیلی، خلاف بناء عقلاء است .
این بیان تمام نیست زیرا اولا: همان‌طور که آیت الله سیستانی حفظه الله فرمودند: بین عقلاء اصل تعبدی به نام اصالة الثبات در ظهورات که از آن تعبیر به استصحاب قهقرایی می‌شود -استصحاب قهقرایی در حقیقت استصحاب نیست بلکه لفظ استصحاب است نه آن اصل عملی استصحاب رایج که یقین سابق را در شک لاحق ادامه می‌دهد بلکه در این‌جا یقین لاحق که یقین فعلی است حاکم بر شک در ظهور سابق قرار داده می‌شود و گفته می‌شود ظهور سابق نیز به همین نحو بوده است که دلیل آن ادله‌ی حجیت استصحاب نیست بلکه بنای عقلاء است- وجود ندارد. نوعا عقلاء شک نمی‌کنند و در مواردی که احتمال معتنی به دهند و شک آن‌ها منشأ عقلایی داشته باشد وجود چنین بنایی بین عقلاء برای ما احراز نشده است.
ثانیا: بر فرض در مدالیل لغوی چنین اصلی در ظهورات وجود داشته باشد ولی قطعا در موارد احتمال استظهارات ناشی از ارتکازات چنین اصلی وجود ندارد یعنی در مواردی که ما الان ارتکازی خلاف ظهور «اغتسل للجمعة» در وجوب نداریم ولی احتمال دارد که در زمان شارع ارتکاز بر عدم وجوب بود، این که عقلاء بنا بگذارند بر این که در زمان شارع نیز چنین بود و ارتکاز آن‌ها مثل ارتکاز ما بود، برای ما ثابت نیست و دلیلی بر آن وجود ندارد.
و این که احتمال تغییر در ظهور ناشی از این است که ظهور به تدریج و به صورت نامحسوس تغییر می‌کند مؤید کلام ما است زیرا وقتی تغییر نامحسوس است عقلاء وثوق به عدم آن پیدا می‌کنند و الا در جایی که وثوق به عدم تغییر ندارند احراز نشده است که عقلاء بنا را بر استمرار و عدم تبدل یک ظهور قرار دهند.
خود ایشان نیز فرموده‌اند: «در مواردی که لفظ دچار توتَر –یعنی ناآرامی- شده است –یعنی در موارد ظن به تغییر ظهور و همچنین در موارد علم به اصل تغییر و شک در زمان تغییر، این اصل عقلایی جاری نمی‌شود. مثلا تغییر ظهور «بینه» از معنای لغوی و اصلی خود یعنی «مطلق ما یبین الواقع» به «شهادت عدلین» معلوم است ولی معلوم نیست که زمان تغییر قبل از صدور روایت مسعده از امام صادق علیه السلام که فرمودند «بر حرمت یک فعل در یک شیء در موضوعات باید بینه اقامه شود» بوده است تا «بینه» ظهور در شهادت عدلین پیدا کند و لذا خبر ثقه در موضوعات کافی نباشد یا بعد از صدور این روایت بود تا «بینه» در روایت، ظهور در همان معنای خود یعنی «ما یبین الواقع» داشته باشد که مرحوم خویی و آیت الله زنجانی حفظه الله نیز پذیرفتند، در این موارد اصالة الثبات جاری نمی‌شود .
در کفایه نیز این مطلب را مطرح کردند که در این موارد اصالة الثبات و استصحاب قهقرایی جاری نمی‌شود .
به نظر ما این مطالب مؤید این است که چنین اصل تعبدی وجود ندارد بلکه نوعا وثوق به عدم تغییر در این ظهور پیدا می‌شود.
[سؤال: ... جواب:] عرض کردم استصحاب به معنای اصل عقلایی است و الا استصحاب بقاء ظهور تصوری اثبات ظهور تصدیقی در یک خطاب نمی‌کند الا به نحو اصل مثبت، این‌که بگویید قبلا بینه ظهور داشت در ما یبین الواقع و استصحاب بکنید تا زمان امام صادق(ع) هم این ظهور بود، پس ظهور تصدیقی کلام امام صادق ع در همین معناست این اصل مثبت است، کسی به استصحاب تمسک نمی‌کند، بحث همین اصل عقلایی است.
¨ خارج اصول - 15/11/1402
