اختصاص مستثنیات ابن ولید به مشایخ بی واسطه

[محمود رفاهی فرد]

یکی از توثیقات عامی که برخی آن را پذیرفته اند، این است که محمد بن احمد بن یحیی از شخص روایت کند و آن شخص، جزء مستثنیات ابن ولید از روایات محمد بن احمد بن یحیی نباشد. برخی تصور کرده اند که این توثیق در مورد مشایخ بی واسطه ی محمد بن احمد بن یحیی نیز می تواند جاری شود و لذا ذر مورد وثاقت وهب بن وهب ابی البختری آن را مطرح کرده اند. اما این مطلب صحیح نیست. گذشته از این که تعبیر "روی" در استثناء ابن ولید، ظاهر در روایت بی واسطه است، از ملاحظه ی افرادی که در این استثناء ذکر شده اند نیز همین مطلب ظاهر می شود که استثناء، ناظر به مشایخ بی واسطه ی محمد بن احمد بن یحیی بوده است. بله دو نفر هستند که در این مستثنیات ذکر شده اند و روایت محمد بن احمد بن یحیی از آن دو نمی تواند بی واسطه باشد: وهب بن منبه و هیثم بن عدی. اما ذکر این دو نفر هم دلیل نمی شود که استثناء ابن ولید را ناظر به تمام مشایخ محمد بن احمد بن یحیی (اعم از با واسطه و بی واسطه) بدانیم؛ چرا که قابل پذیرش نیست که گفته شود از میان مشایخ بی واسطه ی محمد بن احمد بن یحیی (که به مراتب بیشتر از مشایخ مستقیم او هستند) ابن ولید تنها همین دو نفر را قبول نداشته اما از مشایخ بی واسطه، آن تعداد را قبول نداشته است. پس وجه ذکر این دو نفر چیست؟
این دو نفر هر دو جنبه ی تاریخ نگاری دارند؛ احتمالا محمد بن احمد بن یحیی مطالبی تاریخی را از آن ها روایت کرده و چون این دست مطالب، اهمیت حدیث را ندارند، از ذکر سند به این دو نفر خودداری کرده و آن ها را در بدو سند قرار داده است. بنا بر این، می توان گفت که استثناء ابن ولید، ناظر به افرادی بوده که در بدو اسناد محمد بن احمد بن یحیی ذکر شده بوده اند.
برگرفته از درس خارج فقه استاد شبیری، 95/9/29