14-آبان-1402, 20:58
در السنه بعضی شایع شده که اجماع مدرکی یا محتمل المدرک حجت نیست و در غیر این صورت حجت است. اجماع مدرکی حجت نیست چون چه بسا طبق آن مدرک اجماع شده و اگر آن مدرک به ما می‌رسید آن را حجت نمی‌دانستیم. احتمال اینکه فقهاء به روایتی اعتماد کرده باشند و به ما نرسیده باشد، ضعیف است بلکه اینها از علوم صدریه است.
در مقابل، بعضی گفتند مدرک ضرر ندارد. اگر بنا باشد مدرک ولو محتملا مضر باشد، باید باب اجماع را مسدود کرد چون در هر اجماعی احتمال مدرک وجود دارد و ضایع شده و به دست ما نرسیده. احتمال مدرک به جایی منحصر نیست که روایت ضعیفه باشد که نزد ما باشد بلکه شاید روایت صحیحه باشد و به دست ما نرسیده باشد.
استاد
این جهت که مدعی می‌گوید اگر مدرک مضر باشد ولو احتمالا، باید همه اجماعات کنار گذاشته شود، مقبول نیست. بعضی از اجماعات هستند که اطمینان داریم هیچ روایتی برای آن وجود ندارد. ممکن است کسی بگوید اگر احتمال مدرک ندادیم، اجماعی حجت است که نه قطعی المدرک باشد نه محتمل المدرک. البته گاهی اجماعی پیدا می‌شود که روایتی طبق آن نبوده و مثلا از تقریر امام علیه‌السلام بوده که فقهاء اجماع کردند.
اما از مساله این چنین است که اجماع مورد بحث و محل اعتنا، اجماع صدر اول و متصل به عصر اصحاب ائمه علیهم‌السلام. اگر کتب آنها را بررسی کردیم و مشخص شد همه یکسان و با یک سیاقت واحدة سخن گفتند ولی به مستند اشاره نکردند یا مستندی است که در فقه معمول به نیست مثل روایت مرسله، در این صورت کشف می‌کنیم که این اجماع از امام علیه‌السلام اخذ شده و نمی‌شود این مطلب مشهور و مجمع علیه، یک دفعه شهرت پیدا کرده باشد بلکه از جیل و نسل قبل به دست آمده. اگر مرئوسین نکته‌ای را بیان کردند مشخص می‌شود که رئیس نیز همین را گفته.
بله اگر مستند به طوری باشد که ما قبول نداریم و طول زمان باعث شده که قابلیت استناد را از دست داده باشد که فقهای قبل به آن عمل کردند ولی از نکته‌ای غفلت کردند که متأخرین متوجه آن شدند، در این صورت اجماع حجت نیست. مثل منزوحات بئر که در روایت فرمودند 10 دلو کشیده شود. قدماء برداشت کردند و گفتند اجماع داریم که این حکم دلالت بر نجاست ماء بئر دارد ولی بعدا روایت اسماعیل بن بزیع یافت شد که فرمود بئر ماده دارد و برداشت کردند که نجس نمی‌شود. البته روایت منزوحات بئر مستند نیست ولی صلاحیت استناد دارد، در این صورت قول به نجاست ماء بئر نمی‌تواند به معصوم استناد داده شود.
پس چنین نیست که هر اجماع مدرکی و محتمل المدرک، قابل استناد نباشد و چه بسا اجماع بعد الوقوع بوده، بلکه المدرک الموجود فی البین صالح للاستناد که در مرای و منظر بوده، مضر به اجماع است.
در مقابل، بعضی گفتند مدرک ضرر ندارد. اگر بنا باشد مدرک ولو محتملا مضر باشد، باید باب اجماع را مسدود کرد چون در هر اجماعی احتمال مدرک وجود دارد و ضایع شده و به دست ما نرسیده. احتمال مدرک به جایی منحصر نیست که روایت ضعیفه باشد که نزد ما باشد بلکه شاید روایت صحیحه باشد و به دست ما نرسیده باشد.
استاد
این جهت که مدعی می‌گوید اگر مدرک مضر باشد ولو احتمالا، باید همه اجماعات کنار گذاشته شود، مقبول نیست. بعضی از اجماعات هستند که اطمینان داریم هیچ روایتی برای آن وجود ندارد. ممکن است کسی بگوید اگر احتمال مدرک ندادیم، اجماعی حجت است که نه قطعی المدرک باشد نه محتمل المدرک. البته گاهی اجماعی پیدا می‌شود که روایتی طبق آن نبوده و مثلا از تقریر امام علیه‌السلام بوده که فقهاء اجماع کردند.
اما از مساله این چنین است که اجماع مورد بحث و محل اعتنا، اجماع صدر اول و متصل به عصر اصحاب ائمه علیهم‌السلام. اگر کتب آنها را بررسی کردیم و مشخص شد همه یکسان و با یک سیاقت واحدة سخن گفتند ولی به مستند اشاره نکردند یا مستندی است که در فقه معمول به نیست مثل روایت مرسله، در این صورت کشف می‌کنیم که این اجماع از امام علیه‌السلام اخذ شده و نمی‌شود این مطلب مشهور و مجمع علیه، یک دفعه شهرت پیدا کرده باشد بلکه از جیل و نسل قبل به دست آمده. اگر مرئوسین نکته‌ای را بیان کردند مشخص می‌شود که رئیس نیز همین را گفته.
بله اگر مستند به طوری باشد که ما قبول نداریم و طول زمان باعث شده که قابلیت استناد را از دست داده باشد که فقهای قبل به آن عمل کردند ولی از نکته‌ای غفلت کردند که متأخرین متوجه آن شدند، در این صورت اجماع حجت نیست. مثل منزوحات بئر که در روایت فرمودند 10 دلو کشیده شود. قدماء برداشت کردند و گفتند اجماع داریم که این حکم دلالت بر نجاست ماء بئر دارد ولی بعدا روایت اسماعیل بن بزیع یافت شد که فرمود بئر ماده دارد و برداشت کردند که نجس نمی‌شود. البته روایت منزوحات بئر مستند نیست ولی صلاحیت استناد دارد، در این صورت قول به نجاست ماء بئر نمی‌تواند به معصوم استناد داده شود.
پس چنین نیست که هر اجماع مدرکی و محتمل المدرک، قابل استناد نباشد و چه بسا اجماع بعد الوقوع بوده، بلکه المدرک الموجود فی البین صالح للاستناد که در مرای و منظر بوده، مضر به اجماع است.
