21-دي-1402, 17:31
یکی از اسناد مشهور و پر تکرار سند زیر می باشد:
«الحسین بن سعید عن القاسم بن محمّد الجوهری عن علی بن أبی‌حمزة عن أبی‌بصیر»
مرحوم شیخ طوسی در کتاب «العدّة» بیان کرده است که طایفه امامیّه به روایات علی بن أبی‌حمزة، به شرط آنکه با فتاوای امامیّه و روایات امامیّه، تعارض نداشته باشد، عمل می‌کنند:
«عملت الطائفة بأخبار الفطحیة مثل عبد اللَّه بن بکیر و غیره، و أخبار الواقفة مثل سماعة بن مهران، و علی بن أبی حمزة، و عثمان بن عیسى، و من بعد هؤلاء بما رواه بنو فضال، و بنو سماعة، و الطاطریون و غیرهم فیما لم یکن عندهم فیه خلافه»[1].
از آن جهت که سند محل بحث، یکی از اسناد مشهوره و بسیار پرتکرار است، گزارش شیخ طوسی در مورد عمل طایفه به روایات علی بن ابی حمزه –هر چند راوی از او، قاسم بن محمد جوهری واقفی باشد-، نمی‌تواند شامل این سند نشود؛ چرا که این سند، سند مشهوری است و کتاب حسین بن سعید نیز بین امامیّه، کتاب مشهوری است، و درصد بسیار بالایی (حدود ۹۰ درصد) از روایات حسین بن سعید از علی بن ابی حمزه به واسطه قاسم بن محمد جوهری است؛ بنابرین، به نظر می‌رسد که طایفه امامیه، به روایات علی بن ابی‌حمزه که حسین بن سعید از طریق محمد بن قاسم جوهری نقل کرده است، عمل کرده‌اند. پس این راه‌حل، برای اعتبار سند روایت محل بحث، کفایت می‌کند.
علّت عمل طایفه به روایات علی بن ابی حمزة
امّا آنکه علّت عمل طایفه به این روایات چیست، چند احتمال وجود دارد:
احتمال اول: شاید عمل طایفه از آن رو بوده که ایشان، قرائنی در اختیار داشته‌اند که، قاسم بن محمد جوهری، پیش از وقف، از علی بن ابی حمزه نقل حدیث کرده است.
احتمال دوم: آنکه علی بن ابی حمزه و قاسم بن محمد جوهری، در طریق به ابی بصیر واقع شده باشند و روایات حسین بن سعید، از کتاب ابوبصیر اخذ شده باشد و ذکر این طریق، حالتی تشریفاتی داشته است.
احتمال سوم: ممکن است مطلب، همانطور باشد که حاجی نوری بیان کرده است که علی بن ابی حمزه پس از وقف نیز وثاقتش باقی باشد. به نظر ما –هر چند دلیلی بر نفی این مطلب نیست- دلیلی بر اثبات آن هم وجود ندارد.
نتیجه آنکه به قرینه شهادت شیخ طوسی، روایات علی بن ابی حمزه با شرطی که بیان شد، تصحیح می‌شود.
[1] العدة في أصول الفقه، ج1، ص: 15۰
«الحسین بن سعید عن القاسم بن محمّد الجوهری عن علی بن أبی‌حمزة عن أبی‌بصیر»
مرحوم شیخ طوسی در کتاب «العدّة» بیان کرده است که طایفه امامیّه به روایات علی بن أبی‌حمزة، به شرط آنکه با فتاوای امامیّه و روایات امامیّه، تعارض نداشته باشد، عمل می‌کنند:
«عملت الطائفة بأخبار الفطحیة مثل عبد اللَّه بن بکیر و غیره، و أخبار الواقفة مثل سماعة بن مهران، و علی بن أبی حمزة، و عثمان بن عیسى، و من بعد هؤلاء بما رواه بنو فضال، و بنو سماعة، و الطاطریون و غیرهم فیما لم یکن عندهم فیه خلافه»[1].
از آن جهت که سند محل بحث، یکی از اسناد مشهوره و بسیار پرتکرار است، گزارش شیخ طوسی در مورد عمل طایفه به روایات علی بن ابی حمزه –هر چند راوی از او، قاسم بن محمد جوهری واقفی باشد-، نمی‌تواند شامل این سند نشود؛ چرا که این سند، سند مشهوری است و کتاب حسین بن سعید نیز بین امامیّه، کتاب مشهوری است، و درصد بسیار بالایی (حدود ۹۰ درصد) از روایات حسین بن سعید از علی بن ابی حمزه به واسطه قاسم بن محمد جوهری است؛ بنابرین، به نظر می‌رسد که طایفه امامیه، به روایات علی بن ابی‌حمزه که حسین بن سعید از طریق محمد بن قاسم جوهری نقل کرده است، عمل کرده‌اند. پس این راه‌حل، برای اعتبار سند روایت محل بحث، کفایت می‌کند.
علّت عمل طایفه به روایات علی بن ابی حمزة
امّا آنکه علّت عمل طایفه به این روایات چیست، چند احتمال وجود دارد:
احتمال اول: شاید عمل طایفه از آن رو بوده که ایشان، قرائنی در اختیار داشته‌اند که، قاسم بن محمد جوهری، پیش از وقف، از علی بن ابی حمزه نقل حدیث کرده است.
احتمال دوم: آنکه علی بن ابی حمزه و قاسم بن محمد جوهری، در طریق به ابی بصیر واقع شده باشند و روایات حسین بن سعید، از کتاب ابوبصیر اخذ شده باشد و ذکر این طریق، حالتی تشریفاتی داشته است.
احتمال سوم: ممکن است مطلب، همانطور باشد که حاجی نوری بیان کرده است که علی بن ابی حمزه پس از وقف نیز وثاقتش باقی باشد. به نظر ما –هر چند دلیلی بر نفی این مطلب نیست- دلیلی بر اثبات آن هم وجود ندارد.
نتیجه آنکه به قرینه شهادت شیخ طوسی، روایات علی بن ابی حمزه با شرطی که بیان شد، تصحیح می‌شود.
[1] العدة في أصول الفقه، ج1، ص: 15۰
