بررسی سیره عقلاء در رجوع جاهل به اهل خبره در صورت عدم وثوق

[Payam_Khajei]

وجه دوم برای اثبات حجیت قول لغویین این است که سیره عقلاء بر رجوع جاهل به عالم و اهل خبره است. انسان‌های غیر متخصص به متخصیصین رجوع می‌کنند مانند رجوع بیمار به طبیب یارجوع به کارشناس ساختمان برای تشخیص قیمت ساختمان شخصی که فوت شده است و دادن یک هشتم آن به همسر او. در فقه نیز عوام به فقهاء رجوع می‌کنند. در مقام نیز چنین است و ما نسبت به معانی لغت جاهل هستیم و لغویین مثل الخلیل صاحب کتاب العین و امثال او خبره‌ی فن هستند و از این‌ها در تشخیص معنای لغوی الفاظ تقلید می‌کنیم.

در این نیز جا اختلاف است بعضی می‌گویند در مواردی که بر نظر شخص خبره اثر شرعی مترتب می‌شود باید آن خبره هم عادل و هم دو نفر باشند. ولی بعضی مثل آیت الله سیستانی فرموده‌اند: قول لغوی حجت است و عدالت و تعدد لازم نیست و صرف ثقه بودن کافی است و وثوق به قول او نیز لازم نیست ولو ایشان حجیت خبر ثقه را مشروط به وثوق به آن می‌دانند.

بر این دلیل اشکال‌هایی وارد شده است:

صاحب کفایه فرموده‌اند: قدر متیقن از بنای عقلاء در رجوع جاهل به عالم عمل به قول خبره در صورت وثوق و اطمینان به قول او است. ما نیز از قول لغویین وثوق به معنای حقیقی لفظ پیدا نمی‌کنیم.

این مطلب خلاف کلام ایشان در بحث اجتهاد و تقلید در بحث تقلید از مجتهد است..... [برای عدم تطویل این بخش که اشکال نقضی به آخوند است حذف شد. علاقه مندان به فایل ضمیمه رجوع کنند.]

ولی اصل مطلب ایشان قابل توجه است. بله سیره متشرعه بر تقلید عامی از مجتهد بود و لو وثوق پیدا نکنند دلیل انسداد هم که هست اما بنای عقلاء را که ما نباید در این بحث نگاه کنیم. بلکه باید بنای عقلاء در امور روزمره‌ ملاحظه شود. عقلاء در امور غیر مهمه و غیر لزومیه و همچنین در مواردی که قول خبره موافق با احتیاط باشد به صورت مطلق به قول او عمل می‌کنند. ولی در امور مهمه و اغراض لزومیه عقلائیه در صورتی که قول طبیب موافق با احتیاط نباشد و همچنین مورد تزاحم اغراض نیز نباشد در صورت عدم وثوق به قول خبره عمل نمی‌کنند مثلا وقتی طبیب به مریض می‌گوید قلب شما باید عمل باز شود، مریض در صورت عدم وثوق به قول طبیب عمل نمی‌کند بلکه به اطباء دیگر نیز رجوع می‌کند. 

البته در موارد تزاحم مثل این که بحث مرگ و زندگی است و در صورت عدم عمل به قول طبیب می‌میرد ولی در صورت عمل به قول او امید به زنده ‌ماندن دارد، این تزاحم اغراض است و از باب تزاحم اغراض به قول طبیب عمل می‌کند.

کارشناس ساختمان که برای تشخیص قیمت ساختمان به او رجوع می‌شود نیز نوعا وثوق به صحت کلام او پیدا می‌کنند ولی در صورت عدم وثوق به کلام او به کارشناس دیگر رجوع می‌شود.

 

¨    خارج اصول - 16/11/1402

[مسعود عطار منش]

همانطور که اغراض لزومی مهم است، اغراض ترخیصی هم مهم است. اگر شارع غرض ترخیصی نداشت عند الشک یا حتی ظن به تکلیف، برایت جعل نمی کرد.
عقلا در جایی که هم غرض الزامی محتمل است و هم غرض ترخیصی محتمل است و راه رسیدن به علم بسته و یا متعسر است، ظاهرا به قول خبره عمل می کنند چون اساسا احتیاط ممکن نیست.
احتیاط حقیقی صرفا در گرفتن جانب تکلیف نیست بلکه احتیاط در تامین غرض مولا است ولو ترخیصی باشد.
بله اگر مفهوم احتیاط را در یک خطاب لفظی به عرف القا کنید، ظاهرا از این نکات غفلت نوعیه دارند و صرفا در جانب الزام احتیاط می کنند.
ولی بحث بنای عقلا، ربطی به خطاب و غفلت نوعی عرف ندارد. باید آن نکات غقلایی قضیه استخراج نموده و نگاه کرد که عقلا چکار می کنند.
در قول پزشک هم بحث غرض ترخیصی مطرح نیست لذا قیاسش مع الفارق است.

[علی آمنی]

با عرض سلام و ادب
به نظر می رسد اگر خبرویت و ثقة بودن شخص ثابت باشد، همین برای اخذ به قولش کافی است و در مواردی که عقلاء اخد نمی کنند به خاطر شک در خبرویت یا ثقة بودنش است البته در اغراض مهمه عقلاء احتیاط می کنند. که همین سیره ممضات شارع هم هست.

[مسعود عطار منش]

یعنی در احکام شرع احتیاط می کنند؟ چون اغراض مهمه است دیگر؟