طرح یک اشکال نسبت به پدیدۀ وضع استعمالی و پاسخ محقق خراسانی به آن

[مسعود عطار منش]

درس خارج اصول جلسۀ 11 مورخ 18 مهر 1402
طرح یک اشکال در وضع استعمالی: غلط بودن استعمال به هدف تحقق وضع

محقق خراسانی این بحث را مطرح نموده­ اند که استعمالی که به انگیزۀ شکل­ گیری وضع انجام شود، نه استعمال حقیقی است و نه استعمال مجازی. [1]

استعمال حقیقی نیست چون لفظ در معنای موضوع­ له استعمال نشده است چون هنوز وضعی وجود ندارد تا استعمال در معنای موضوع ­له معنا داشته باشد.

چنین استعمالی، از قبیل استعمال مجازی نیز محسوب نمی ­شود؛ مجازی نبودن آن به دو شکل قابل تقریب است:

1-    تقابل استعمال حقیقی و مجازی، از قبیل تقابل عدم و ملکه است پس استعمال در غیر ما وضع له تنها در جایی که موضوع­ له وجود داشته باشد، استعمال مجازی محسوب می­ شود؛ اما اگر اصلاً موضوع­ له وجود نداشته باشد، عدم استعمال در ما وضع له از قبیل سالبه به انتفای موضوع است لذا به آن استعمال مجازی گفته نمی­ شود.

2-    در استعمال مجازی، وجود علاقه بین معنای حقیقی و معنای مستعمل­ فیه شرط است لذا اگر معنای حقیقی نداشته باشیم، طبعاً علاقۀ بین معنای حقیقی و مستعمل­ فیه نیز نخواهیم داشت.

پاسخ محقق خراسانی: صحیح بودن استعمالی که استحسان طبع دارد

گویا محقق خراسانی بیشتر ناظر به تقریب دوم است. ایشان در پاسخ به اشکال ذکر شده می­ فرماید: در صحت استعمال، وجود علاقه شرط نیست و مجرد استحسان طبع کفایت می­کند بنابراین مشکلی در مسأله نیست.[2]

---

[1] ر. ک: بحوث في علم الأصول، ج‏1، ص: 101
[2] ر. ک: بحوث في علم الأصول، ج‏1، ص: 101