آیا سیره عقلا لزوما از عقل عقلا نشات گرفته است؟

[Payam_Khajei]

مراد از سیره عقلائیه عمل رایج بین عقلاء است، لزوما ناشی از مطلبی که به ذهن عقلایی آن‌ها صحیح است نیست، بلکه ممکن است ناشی از قوه غضب و شهوت باشد لذا موالی بر عبید تحکم می‌کنند و آن‌ها را الزام به کار می‌کنند و درآمد آن‌ها را می‌گیرند و در راه عیش و نوش خود صرف می‌کنند. این هم بناء عقلاء است که ناشی از قوه‌ی قهریه است.

نوع مردم براساس قوه‌ی غضب و شهوت خود بناء‌هایی بگذارند و عادت به یک امر کنند و وقتی رایج شد بناء عقلاء می‌شود. بناء‌های موجود در زمان جاهلیت نیز بناء عقلاء بود مثلا زوجه فرزندخوانده را محرم می‌دانستند و چنان این بنا بین آن‌ها شدید بود که وقتی خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم امر کرده بود که با زینب –دختر عمه پیامبر(ص) و زن زید فرزند‌خوانده پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که زید او را طلاق داده بود- ازدواج کن پیامبر(ص) دچار وحشت شد «و تخفی فی نفسک» و خداوند به ایشان فرمود که «و تخشی الناس و الله احق ان تخشاه» تو باید از خداوند بترسی نه از مردم.[1] این عادت اهل جاهلیت ناشی از نکته‌ی عقلائیه نبود بلکه ناشی از عادت بود.

در باب حجج نیز چنین است. عقلاء از عمل به قیاس خوششان می‌آید و عمل به قیاس، استحسان طبع و راحت است لذا حجت عقلائیه می‌شود و چنین نیست که حجج عقلائیه ناشی از حیث عقلائی بودن آن‌ها باشد.

*   درس خارج اصول 10 دی 1402

==================

[1]: الاحزاب:37. « وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ تُخْفي‏ في‏ نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْديهِ وَ تَخْشَى النَّاسَ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَلَمَّا قَضى‏ زَيْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناكَها لِكَيْ لا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنينَ حَرَجٌ في‏ أَزْواجِ أَدْعِيائِهِمْ إِذا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَ كانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً»